'"΄Αξιον εστί", Οδ.Ελύτης, Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου

 "΄Αξιον εστί", Οδ. Ελύτης, Φύλλο εργασίας ,Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου

Για τη ζωή και το έργο του Οδυσσέα Ελύτη διαβάζουμε το Χρονολόγιο: https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/timeline.html?cnd_id=12

Προϊούσης της δεκαετίας του 1940, ο Ελύτης περνά σε μία διακριτή φάση του ποιητικού του έργου που καθορίζεται από το βάρος της ιστορικής πραγματικότητας: αλβανικό μέτωπο, η Κατοχή, η Αντίσταση, ο φόρος αίματος μέχρι τη στιγμή της Απελευθέρωσης.

«Η Αλβανία, για τη σωματική μου υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη, αλλά για την ψυχική μου όμως ιστορία, μια τομή βαθιά.» (Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό, 19)

Η σχετική παραγωγή περιλαμβάνει το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945), η «πρώτη επίσημη διασταύρωση του Ελύτη με τα ιστορικά δρώμενα της εποχής του» (Μαρωνίτης 1995, ), και Το άξιον εστί (1959), που έδωσε αισθητική διάσταση στην ιστορική πραγματικότητα υπερβαίνοντας, ταυτόχρονα, το δίλημμα ελληνική παράδοση ή ευρωπαϊκός μοντερνισμός (Δημηρούλης 1986, ).

Το Άξιον Εστί συσχετίζεται με συγγενικά έργα της ποίησής μας  με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού ,με τον Δωδεκάλογο του Γύφτου του Παλαμά και με τον με τον Πρόλογο στη Ζωή του Σικελιανού.  .Ο Ελύτης θέλησε να σαρκώσει «το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, την Πατρίδα και την Πίστη», σε επεισόδια από κορυφαίες στιγμές της σύγχρονής του ιστορίας του Ελληνισμού. Ολόκληρο το Άξιον Εστί διαιρείται σε τρία μέρη που τιτλοφορούνται: «Η Γένεσις», «Τα Πάθη», «Δοξαστικόν». Από αυτά, το πρώτο —που έχει για κύριο θέμα του την γένεση του Ποιητή και την παράλληλη γένεση του κόσμου μέσα στην συνείδησή του— διαιρείται σε επτά «ύμνους», αντίστοιχους στις επτά ημέρες της Δημιουργίας και γραμμένους σε στίχο φαινομενικά ελεύθερο, αλλά στην πραγματικότητα βαθιά ποτισμένο από την πειθαρχία της βυζαντινής προσωδίας. Δεν είναι ίσως άστοχο να παρατηρήσω εδώ πως ο συμβολικός αριθμός επτά (που τριαδικά εκφράζεται ως 3+1+3) είναι ένα είδος μόνιμου διαιρέτη στην ποίηση του Ελύτη:(.Π. Σαββίδης, «“Άξιον εστί” το ποίημα του Ελύτη». Πάνω νερά, Ερμής, Αθήνα 1973  https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html?details=44      )

Η ονομασία που δίνει ο ποιητής στα τρία μέρη του έργου και διάφορες εκφράσεις  παραπέμπουν τον αναγνώστη σε κείμενα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, καθώς και της ευρύτερης χριστιανικής υμνολογίας.

Το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου αποτελεί τον τρίτο ύμνο της Γενέσεως. Ο Ελύτης περιγράφει τη δημιουργία της θάλασσας και των νησιών και αυτό εξυψώνει την ψυχική του διάθεση και τον θαυμασμό του απέναντι στα στοιχεία της φύσης που αντικατοπτρίζουν τον ίδιο του τον εαυτό. Τα ελληνικά νησιά ξεπροβάλλουν με μια σειρά παρομοιώσεων. Η σκηνογραφία του ελληνικού  νησιωτικού τοπίου αποτελείται από: τα λιόδεντρα που κοσκινίζουν το άπλετο ηλιακό φως, τα τζιτζίκια του ελληνικού καλοκαιριού, το φτωχό σε βλάστηση και νερό ελληνικό τοπίο, η άγονη γη και ο απέραντος ουρανός. Το δέντρο είναι μοναχό και μας φέρνει στο μυαλό τον ίδιο τον ποιητή.

Ο ποιητής χρησιμοποιεί μια σειρά τελικών προτάσεων ,για να προσδιορίσει τη λειτουργία των στοιχείων που συνθέτουν το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο.

Το «φτενό χώμα» απεικονίζει τις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει ένας λαός ή άνθρωπος, οι οποίες τον δυναμώνουν και τον κάνουν να ψάχνει πιο βαθιά στην ουσία των πραγμάτων. Ο τόπος ευνοεί το άνοιγμα του μυαλού σε νέους ορίζοντες.

Η έλλειψη στίξης και η δομή των στίχων δημιουργεί την εντύπωση μιας  εκστατικής στάσης του ποιητή απέναντι στο θαύμα .Η κορύφωση έρχεται με την αντιίθεση  :«Αυτός/ ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας». Η φτωχή σε νερό και πράσινο Ελλάδα αποπνέει μεγαλείο μέσα από τη σοφία των στοιχείων που την αποτελούν και που δεν είναι άλλα από αυτά που περιγράφονται στο απόσπασμα.(πηγή :βιβλίο του καθηγητή, Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου )

Η ποιητική γραφή του Ελύτη στηρίζεται στην εικόνα και τη λέξη.

Ερωτήσεις:

1)Bρείτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού νησιωτικού χώρου που αναφέρονται στο ποίημα. Εντοπίστε δύο εικόνες που σας αρέσουν περισσότερο.

2) Γένεσις:  δημιουργώ τον κόσμο από την αρχή. Γράφω δέκα στοιχεία απαραίτητα που θα συμπεριλάβω στη δημιουργία του. Επίσης, δέκα αρχές –νόμους που θα καθορίζουν τη λειτουργία του κόσμου.

3)Επιλέγω πέντε λέξεις από το ποίημα και δημιουργώ ένα καινούργιο δικό μου ποίημα.

4)Διαβάστε το παρακάτω  ποίημα του Ελύτη. Αναζητήστε κοινά στοιχεία με τον τρίτο ύμνο της Γενέσεως που μελετήσαμε.  Στη συνέχεια δημιουργήστε στο τετράδιό σας ή στην eclass έναν εννοιολογικό χάρτη(με το αντίστοιχο εργαλείο) με τις λέξεις που κυριαρχούν σε καθένα από τα δύο ποιήματα.  

Οδυσσέα Ελύτη, «Μυρίσαι το άριστον. XIV»

Τ' ανώτερα μαθηματικά μου τα έκανα στο Σχολείο της θάλασσας. Ιδού και μερικές πράξεις για παράδειγμα:

1. Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.

2. Το γινόμενο των μυριστικών χόρτων επί την αθωότητα δίνει πάντοτε το σχήμα κάποιου Ιησού Χριστού.

3. Η ευτυχία είναι η ορθή σχέση ανάμεσα στις πράξεις (σχήματα) και στα αισθήματα (χρώματα). Η ζωή μας κόβεται, και οφείλει να κόβεται, στα μέτρα που έκοψε τα χρωματιστά χαρτιά του ο Matisse.

4. Όπου υπάρχουν συκιές υπάρχει Ελλάδα. Όπου προεξέχει το βουνό απ' τη λέξη του υπάρχει ποιητής. Η ηδονή δεν είναι αφαιρετέα.

5. Ένα δειλινό στο Αιγαίο περιλαμβάνει τη χαρά και τη λύπη σε τόσο ίσες δόσεις που δε μένει στο τέλος παρά η αλήθεια.

6. Κάθε πρόοδος στο ηθικό επίπεδο δεν μπορεί παρά να είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την ικανότητα που έχουν η δύναμη κι ο αριθμός να καθορίζουν τα πεπρωμένα μας.

7. Ένας «Αναχωρητής» για τους μισούς είναι, αναγκαστικά, για τους άλλους μισούς, ένας «Ερχόμενος».

Από τη συλλογή Ο Μικρός Ναυτίλος (1985)

[πηγή: Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, Ίκαρος, Αθήνα 2002, σ. 514-515]

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ,Europeana

                                                              Διαβάστε για τον ποιητή