Παρακείμενος-Υπερσυντέλικος  Μέσης φωνής αφωνόληκτων ρημάτων, Ασκήσεις, Αρχαία Γυμνασίου

                               Παρακείμενος και Υπερσυντέλικος της Μέσης φωνής

Τα αφωνόληκτα ρήματα (με χαρακτήρα κ,γ,χ  - π,β,φ  - τ,δ,θ) σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής, όπως τα φωνηεντόληκτα, με τις καταλήξεις -μαι (-σαι, -ται κτλ.) και -μην (-σο, -το κτλ.), αλλά κατά το σχηματισμό των τύπων στους χρόνους αυτούς συμβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα εμπρός από τις προσωπικές καταλήξεις· π.χ. γέ-γραφ-μαι = γέ-γραμμαι, γέ-γραφ-σαι = γέ-γραψαι ….

Παραδείγματα σχηματισμού μέσου παρακειμένου και υπερσυντελίκου των αφωνόληκτων ρημάτων

ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ                       ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ	ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ	ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ	ΜΕΤΟΧΗ
θ. πραγ-                              πέπραγμαι                                             ἐ-πε-πράγ-μην   πέπραξαι                                               ἐ-πέ-πραξο  πέπρακται                                              ἐ-πέ-πρακ-το  πεπράγμεθα                                          ἐ-πε-πράγ-μεθα  πέπραχθε                                              ἐ-πέ-πραχ-θε                             πεπραγμένοι εἰσὶ(ν)                       πεπραγμένοι ἦσαν	-------------- πέ-πραξο πε-πράχ-θω --------------- πέ-πραχ-θε πε-πράχ-θων	πε-πρᾶχ-θαι	πεπραγμένος -η-ον
Θέμα γραφ- γέ-γραμμαι                                     ἐ-γε-γράμ-μην γέγραψαι                                        ἐ-γέ-γραψο  γέγραπται                                     ἐ-γέ-γραπ-το  γεγράμμεθα                                 ἐ-γε-γράμ-μεθα γέγραφθε                                      ἐ-γέ-γραφ-θε  γεγραμμένοι εἰσὶ(ν)                  γεγραμμένοι ἦσαν	γέγραψο γεγράφθω ------------------- γέγραφθε γεγράφθων	γε-γράφ-θαι	γεγραμμένος-η-ον
Θέμα πειθ-                                                      πέ-πεισ-μαι                             ἐ-πε-πείσ-μην    πέπεισαι                                    ἐ-πέ-πει-σο     πέπεισται                                  ἐ-πέ-πεισ-το  πεπείσμεθα                                ἐ-πε-πείσ-μεθα    πέπεισθε                                     ἐ-πέ-πεισ-θε πεπεισμένοι εἰσὶ(ν)                  πεπεισμένοι ἦσαν	--------------        πέ-πει-σο       πε-πεί-σθω -----------------    πέ-πει-σθε          πε-πεί-σθων	πε-πεῖ-σθαι	πεπεισμένος-η-ον

Χρήσιμοι κανόνες από τη Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής

Αφομοίωση συμφώνου λέγεται η μεταβολή του σε σύμφωνο όμοιο με άλλο αμέσως επόμενο ή προηγούμενο στην ίδια λέξη . Σε τέτοια περίπτωση λέμε ότι το σύμφωνο ἀ φ ο μ ο ι ώ ν ε τ α ι με το άλλο.  Χειλικό (π, β, φ), όταν βρεθεί εμπρός από το ένρινο μ αφομοιώνεται με αυτό, δηλ. γίνεται και αυτό μ: βλέπ-μα = βλέμμα· τρῖβ-μα = τρῖμμα· γεγραφ-μένος = γεγραμμένος.

Τροπές συμφώνων: 1) Το ουρανικό κ ή χ εμπρός από το μ κανονικά τρέπεται σε γ: (πλέκ-ω) πλέκ-μα =πλέγ-μα· (διώκ-ω) διωκ-μὸς = διωγ-μός· (ταράσσω, θ. ταραχ-,πβ. ταραχ-ὴ) τε-ταραχ-μένος = τεταραγ-μένος. (Αλλά σε μερικές λέξεις διατηρούνται τα συμπλέγματα κμ, χμ: ἀκμή, αἰχμή, δραχμὴ..)2) Οδοντικό εμπρός από άλλο οδοντικό ή εμπρός από το μ κανονικά τρέπεται σε σ: (θ. χαριετ-) χαριέτ-τερος = χαριέσ-τερος· (ψεύδ-ομαι) ἐ-ψεύδ-θην = ἐψεύσ-θην· (πεί-θομαι) ἐ-πείθ-θην = ἐπείσ-θην· πέ-πειθ-μαι = πέπεισ-μαι· 3)Ουρανικό (κ, γ, χ) ή χειλικό (π, β, φ) όταν βρίσκεται εμπρός από οδοντικό (τ, δ, θ) μέσα σε μια λέξη, αν είναι ἑτερόπνοο σ υ μ π ν ε υ μ α τ ί ζ ε τ α ι , δηλ. γίνεται ομόπνοο με το επόμενο οδοντικό (γίνεται ψιλόπνοο εμπρός από ψιλόπνοο ή μέσο εμπρός από μέσο ή δασύπνοο εμπρός από δασύπνοο). Η τέτοιου είδους τροπή λέγεται συμπνευματισμός: (ἐκλέγ-ω) ἐκλεγ-τός = ἐκλεκ-τός· (γράφ-ω) γραφ-τὸς = γραπ-τός· (διώκ-ω) ἐ-διώκ-θην = ἐδιώχ-θην· (τρίβω) ἐ-τρίβ-θην = ἐτρίφ-θην· (θ. κρυφ-, πβ. κρύφ-α) κρύφ-δην = κρύβ-δην.(κ,π,τ=ψιλά σύμφωνα    χ,φ,θ=δασέα σύμφωνα).

 Σε ορισμένες περιπτώσεις ἀ π ο β ά λ λ ο ν τ α ι, δηλ. χάνονται, ένα ή περισσότερα σύμφωνα στην αρχή της λέξης, στο εσωτερικό ή στο τέλος της· το φαινόμενο αυτό λέγεται αποβολή.  1)Το σ, όταν βρίσκεται μέσα στη λέξη ανάμεσα σε δύο σύμφωνα ή ανάμεσα σε δύο φωνήεντα, συχνά αποβάλλεται· επίσης στους αρχαιότατους χρόνους, όταν βρισκόταν στην αρχή της λέξης εμπρός από φωνήεν, συχνά έπαυε ν’ ακούεται, και τη θέση του την έπαιρνε η δασεία (η οποία συνόδευε το φωνήεν που έμενε ως αρχικό): (ανάμεσα σε δύο σύμφωνα) γέγραφσθε = γέγραφθε·  2) Τα οδοντικά τ, δ, θ εμπρός από το σ αποβάλλονται: τάπητ-ς = τάπης, ἐλπὶδ-ς = ἐλπίς, ὄρνιθ-ς = ὄρνις· τάπητ-σι = τάπησι· έτσι και νύκτ-ς = νύκ-ς =νύξ, ἄνακτ-ς = ἄνακ-ς = ἄναξ

Ενώσεις ή συγχωνεύσεις συμφώνων: Ουρανικό (κ, γ, χ) όταν βρίσκεται εμπρός από το σ, ενώνεται με αυτό σε ξ· χειλικό (π, β, φ) εμπρός από το σ ενώνεται με αυτό σε ψ: πίνακ-ς = πίναξ, πίνακ-σι =πίναξι, ἔλεγ-σα = ἔλεξα, ὄνυχ-ς = ὄνυξ· κώνωπ-ς = κώνωψ, κώνωπ-σι = κώνωψι, Ἄραβ-ς = Ἄραψ, ἔγραφ-σα = ἔγραψα

Τα ρ. στρέφω, τρέπω και τρέφω στον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής τρέπουν το ε του θέματος σε α: στρέφ-ω (θ. στρεφ-), παρακείμ. ἔ-στραμ-μαι, υπερσ. ἐ-στράμ-μην

τρέπ-ω (θ.τρεπ-) τέ-τραμ-μαι  ,  ἐ-τε-τράμ-μην

τρέφ-ω (θ. θρεφ-), τέ-θραμ-μαι, ἐ-τε-θ ράμ-μην.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1)Να γράψετε τα πιο κάτω αφωνόληκτα ρήματα στον Παρακείμενο και Υπερσυντέλικο μέσης φωνής στο ίδιο πρόσωπο λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές που πρέπει να κάνετε, ανάλογα με τον χαρακτήρα των ρημάτων.

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ  ΟΡΙΣΤΙΚΗ	ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ	ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ
πείθομαι
ψεύδεται
σωζόμεθα
θλίβει
βλάπτονται
κόπτεσθε
διωκόμεθα
πλέκεται
φυλάττονται
τάττεσθε

 2)Να αντικαταστήσετε τον Παρακείμενο με Υπερσυντέλικο και αντίστροφα.

(α) Ἡμεῖς πρὸ τοῦ ἔργου ἐβεβουλεύμεθα. (………………………………. …………………. ….    )

(β) Ἡμεῖς πεπαιδεύμεθα ὑπὸ τοῦ διδασκάλου. (…………………………………………………….)

(γ) Ὁ κόσμος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἄριστα τέτακται. (…………………………….............................)

(δ) Ἀγαθῇ συνειδήσει πεπολίτευμαι. (……………………………………………………………………)

 (ε) Βαβυλὼν ἐτετείχιστο ὡς οὐδεμία ἄλλη πόλις τῶν τότε. (……...………………………….)

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ και  ΑΠΟ : https://archeia.moec.gov.cy/sm/435/archaia_ellinika_b_gymn_meros_b.pdf