Ομήρου Ιλιάδα , Βασικοί όροι

ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ 

   ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ       ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

1)Αδυνάτου σχήμα: χρησιμοποιείται, όταν ο ποιητής θέλει να δείξει πως κάτι δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο αν αλλάξει η φυσική τάξη των πραγμάτων(ο Αχιλλέας στην ραψωδία Α δηλώνει ότι θα ξαναγυρίσει στη μάχη αν το σκήπτρο του βγάλει φύλλα ,κάτι αδύνατο σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους)

2)Αναδρομή (ανάληψη=αναδρομική αφήγηση που «εγκιβωτίζεται» στον λόγο των προσώπων): είναι η αφήγηση γεγονότων που συνέβησαν πριν από το σημείο της ιστορίας στο οποίο βρίσκεται ο αφηγητής. π.χ. Ο Νέστορας (ραψωδία Α 260-275) αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, Ραψωδία Α(153-160) ο Αχιλλέας αναφέρεται στην αιτία του  τρωικού πολέμου στον λόγο του (σύγκρουση) προς τον Αγαμέμνονα.

3)Αναχρονισμός: είναι η αναφορά στοιχείων (υλικών, εργαλείων, όπλων, συνηθειών..) της εποχής του ποιητή ως στοιχεία της εποχής στην οποία αναφέρεται το έπος. Ο ποιητής περιγράφει μια εποχή παλαιότερη της δικής του .Ζωντανεύει την μυκηναϊκή εποχή του 12^ου αιώνα π.Χ. ,ενώ εκείνος ζει τον 8^ο αι. π.Χ. και εισάγει στο έπος χαρακτηριστικά της δικής του εποχής.    π.χ. η καύση των νεκρών, ενώ στη μυκηναϊκή εποχή επικρατούσε η  συνήθεια της ταφής των νεκρών.

4)Ανθρωποκεντρισμός: είναι η αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κόσμου ,το πιο σημαντικό ον  στο σύμπαν.  Παράδειγμα αυτής της αντίληψης είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, μέσα από τις οποίες  προβάλλονται οι ικανότητες που έχει ο άνθρωπος να διαμορφώνει και να κατευθύνει ο ίδιος τη ζωή και την τύχη του .

5)Αποστροφή: Ο αφηγητής απευθύνεται σε κάποιον από τους πρωταγωνιστές του έπους σε β΄ πρόσωπο , σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα.(ρητορικό σχήμα).(ραψωδία Π  στίχοι 693,707…)Με το σχήμα αυτό ο ποιητής δείχνει τη συμπάθειά του στον ήρωα.

6)Αριστεία: Η ιδιαίτερη ανδρεία που δείχνει ένας πολεμιστής στη διάρκεια της μάχης. Είναι γεμάτος δύναμη και αυτοπεποίθηση και ρίχνεται άφοβος στη μάχη. Η  αριστεία περιλαμβάνει φόνους αντιπάλων και  κάποιες φορές τραυματισμό θεού.(διάβασε την περιληπτική αναδιήγηση της Ε ραψωδίας και τους στίχους Ε 274-430,η αριστεία του Διομήδη ).

 Ο ομηρικός ηρωικός κώδικας εκφράζεται με στίχους όπως:. «αἰὲν  ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι  ἄλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν»(Ζ 208-209 )=..πάντοτε ανδρείος να φανώ και των ανδρείων πρώτος, και ως πρέπει των πατέρων μας το γένος να τιμήσω. Και… «Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης»(Μ 243-Έκτορας).

7)Άστοχα ερωτήματα: τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στην εύρεση της αλήθειας με μια καταφατική ή αρνητική απάντηση αλλά απορρίπτονται ένα-ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος με έμφαση η αλήθεια.(π.χ. στίχοι Ζ 376-380 ,383-85,386-87).

8)Γέρας:  κάθε είδους προνόμιο ή δικαίωμα που απονέμεται στους βασιλείς και στους ευγενείς ως πράξη τιμής.(δες στον όρο:τιμή)

9)Εγκιβωτισμός: είναι μια τεχνική  με την οποία ο ποιητής μετακινεί μια μεγάλη ενότητα από την αρχή στη μέση της ιστορίας, με τη μορφή της αναδρομικής αφήγησης σε α΄ πρόσωπο.

10)Ειρωνεία επική έχουμε, όταν ένα πρόσωπο του έργου αγνοεί  την αλήθεια, την οποία τα άλλα πρόσωπα του έργου ή  ο ακροατής(αναγνώστης) τη γνωρίζουν ..

11)Επιβράδυνση: η τεχνική με την οποία ο ποιητής παρεμβάλλει κάποια διήγηση, σε καίρια σημεία των επών, αποσπώντας έτσι την προσοχή του ακροατή από το κύριο θέμα και καθυστερώντας την πλοκή  αυξάνοντας την ένταση και την αγωνία του ή θέλοντας να τον ηρεμήσει μετά από μια εκρηκτική σκηνή..

12)In medias res (από τη μέση) : στην τεχνική αυτή η αφήγηση δεν ξεκινάει από την αρχή των γεγονότων, αλλά από ένα άλλο σημείο της ιστορίας, από το γεγονός που αποτελεί το κέντρο του μύθου. .Τα γεγονότα, δηλαδή, δεν παρουσιάζονται με τη χρονική σειρά με την οποία έγιναν .

13) Ικεσία: :  Παράκληση  για παροχή χάρης, προστασίας ή βοήθειας. (Α.13-22 ).  Tο τυπικό της ικεσίας ακολουθεί τις εξής φάσεις: Ο ικέτης  1. γονατίζει μπροστά στον ικετευόμενο   με το αριστερό χέρι τού αγγίζει τα γόνατα  με το δεξί χέρι το πηγούνι και τα γένια  τον προσφωνεί τιμητικά  υπενθυμίζει  παρελθοντικές  υπηρεσίες/χάρες ( αρχή της προσφοράς -ανταπόδοσης)  τον κολακεύει, τον επαινεί  διατυπώνει το αίτημα

Στην Ιλιάδα υπάρχουν τέσσερις μεγάλες σκηνές ικεσίας:

α) η ικεσία του Χρύση στον Αγαμέμνονα

β) η ικεσία της Θέτιδας στον Δία

γ) η ικεσία των Αχαιών στον Αχιλλέα

δ) η ικεσία του Πρίαμου στον Αχιλλέα

14) Κοινωνική οργάνωση: είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί και λειτουργεί μια κοινωνία.

15)Νόμος των τριών: τεχνική σύμφωνα με την οποία αναφέρονται τρία στοιχεία από τον ποιητή  με  το πιο σημαντικό από αυτά να αναφέρεται στο τέλος.

16)Παρομοίωση : σχήμα λόγου  με το οποίο συγκρίνεται ή παραβάλλεται ένα πρόσωπο ή πράγμα με κάτι άλλο.(τη χρησιμοποιεί πολύ συχνά ο ποιητής στα δύο έπη του).Ο ποιητής αντλεί το υλικό του από την πλούσια φύση και την κοινωνική ζωή, εκφράζοντας έτσι την αγάπη του και για τα δύο. Η λειτουργικότητα της παρομοίωσης είναι πολλαπλή: στολίζει και ενισχύει τη διήγηση διασπώντας τη μονοτονία, ανακόπτει πρόσκαιρα τη δράση και ενδυναμώνει κατάλληλα την ψυχική διάθεση των ακροατών με τους συναισθηματικούς τόνους που τη διατρέχουν.

Πλατιά ή εκτεταμένη παρομοίωση :πολύστιχη παρομοίωση που αποτελείται από τρία μέρη: α)το αναφορικό μέρος(εικόνα) που εισάγεται με το: σαν ,όπως, καθώς, …β)το δεικτικό μέρος(αφήγηση) που εισάγεται με το: όμοια, έτσι, παρόμοια.. γ)τον κοινό όρο ανάμεσα στο αναφορικό και το δεικτικό μέρος. (Ζ 506-513)

17)Πνευματικός πολιτισμός: Περιλαμβάνει τις αξίες, τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τους κανόνες που επικρατούν σε μια εποχή. Σε αυτόν εντάσσονται οι θρησκευτικές αντιλήψεις καθώς και οι λατρευτικές συνήθειες μιας εποχής

18)Προοικονομία: αφηγηματική  τεχνική με την οποία  προετοιμάζονται οι σκηνές που θα ακολουθήσουν και προειδοποιείται ο ακροατής γι' αυτά που θα γίνουν· προβάλλεται, έτσι ,το περιεχόμενο σε αδιάσπαστη ενότητα. Με αυτήν το βάρος δίνεται στο πώς θα παρουσιαστεί αυτό που θα συμβεί. 

19)Τιμή: στην ηρωική κοινωνία η τιμή ταυτίζεται με την κοινωνική θέση και καταξίωση του ατόμου. Επιβεβαιώνεται και κατοχυρώνεται μέσω δύο εξωτερικών χαρακτηριστικών: το πρώτο είναι η ανδρεία στο πεδίο της μάχης και το δεύτερο τα υλικά αγαθά που έχει στην κατοχή του (σπίτια, χρυσά, αργυρά και χάλκινα αντικείμενα, δούλους, κτήματα). Το γέρας του στρατιώτη συνδέεται με την τιμή του στρατιώτη και η στέρησή του σημαίνει στέρηση της τιμής. Και πάλι, όσο μεγαλύτερο είναι το γέρας, τόσο μεγαλύτερη είναι η τιμή. Στέρηση της τιμής σημαίνει ζωή χωρίς νόημα.

20)Τυπικοί ομηρικοί στίχοι, σκηνές, επίθετα, αριθμοί: τυπικοί λέγονται οι στίχοι που επαναλαμβάνονται συχνά αυτούσιοι ή λίγο παραλλαγμένοι στο ομηρικό έπος για λόγους μέτρου.

 Επίσης, τους ήρωες και τους θεούς συνοδεύουν συγκεκριμένα επίθετα που επαναλαμβάνονται μέσα στο έπος. π.χ. γλαυκομάτα (γαλανομάτα) Αθηνά. Τα επίθετα αυτά είναι κατά κανόνα σύνθετα και εντυπωσιάζουν με την έκταση και την αξία του νοήματός τους.  Κάποιες σκηνές επαναλαμβάνονται ,επίσης. π.χ. το τυπικό της φιλοξενίας. Στο έπος υπάρχουν και οι τυπικοί αριθμοί π.χ. τρία(και τα πολλαπλάσιά του),επτά. Ο Απόλλωνας τιμωρεί εννιά μέρες τους Αχαιούς στην Α ραψωδία.

21) Υλικός πολιτισμός: Είναι τα αντικείμενα, οι πρώτες ύλες, η χρήση τους σε μια ορισμένη εποχή (π.χ. χαλκός, σίδερο κλπ.).

22) Υστεροφημία: Είναι η αντίληψη ότι η φήμη συνοδεύει έναν άνθρωπο και μετά το θάνατό του. Φήμη αποκτούσε  κάποιος που αρίστευε στη μάχη αλλά και κάποιος που έκανε ταξίδια.

23)Χρόνος της ιστορίας: η λογική χρονική διαδοχή των  μυθοπλαστικών γεγονότων που περιλαμβάνονται στην ιστορία.  Χρόνος αφήγησης: η σειρά της αφήγησης με την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα της ιστορίας.

Οι θεοί στο έπος

1) Ανθρωπομορφισμός: είναι η αντίληψη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή και ,επιπλέον, ότι  διακρίνονται, όπως οι άνθρωποι, από πάθη, συναισθήματα, επιθυμίες(παντρεύονται ,απιστούν, ζηλεύουν..)

2) Ενανθρώπιση: είναι η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την θεϊκή τους μορφή, αλλά με τη μορφή ανθρώπου. Είναι ορατοί σε όλους ,αλλά οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι πρόκειται για θεούς ( η θεά  Αθηνά εμφανίζεται στον Τηλέμαχο ως Μέντης).

3) Επιφάνεια θεού: είναι η εμφάνιση ενός θεού στους ανθρώπους ,όχι με ανθρώπινη μορφή, αλλά με υπερφυσικό τρόπο . Α 195-199  (κατέβηκε ουρανόθεν
η Αθηνά, την έστελνεν η Ήρα η λευκοχέρα,
οπού αγαπούσε ολόψυχα παρόμοια και τους δύο·
του εστήθη οπίσω κι έπιασε τα ολόξανθα μαλλιά του,
σ' εκείνον μόνον φανερή και αθώρητη στους άλλους.)

4) Άτη-Ύβρη-Νέμεση-Τίση:

 Άτη  είναι η τύφλωση του ανθρώπινου νου, αυτή οδηγεί τον άνθρωπο στην ύβρη.

Ύβρη είναι η αλαζονική και χωρίς σεβασμό συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στους θεούς .Ο άνθρωπος ξεπερνά τα όρια, θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο από τους θεϊκούς νόμους ,δεν σέβεται τους άλλους και έτσι διαπράττει ύβρη.

Νέμεση είναι η οργή των θεών για την ανθρώπινη ύβρη.

Τίση είναι η  σκληρή τιμωρία του ανθρώπου για την αλαζονική συμπεριφορά του,την ύβρη.

Αφηγηματικοί τρόποι

1)Αφήγηση: ο ποιητής διηγείται σε τρίτο πρόσωπο τα γεγονότα .

2)Περιγραφή: ο αφηγητής σταματά την έκθεση των γεγονότων και μας δίνει την εικόνα ενός χώρου, ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου (σε γ΄ ενικό πρόσωπο).

3)Μονόλογος: ένα πρόσωπο παίρνει τον λόγο και μιλάει σε πρώτο πρόσωπο.

4)Εσωτερικός μονόλογος: είναι η απόδοση των σκέψεων και των συναισθημάτων ενός προσώπου σε α΄ ενικό πρόσωπο.

5)Διάλογος: δύο ή περισσότερα πρόσωπα συνομιλούν σε ευθύ λόγο..

6) Σχόλιο: ο αφηγητής εκφράζει την άποψή του  για τα πρόσωπα ή τα γεγονότα που αφηγείται.     

 ΕΥΗ ΚΑΡΟΥΝΙΑ 2022 ,ΦΙΛΟΛΟΓΟ-ΠΟΡΕΙΑ  https://filologikaek.blogspot.com/

Πηγές: Λεξικό λογοτεχνικών όρων ,Πόπη Χριστοφόρου-Πούγιουρου, φιλόλογος