Τα αχώριστα μόρια - παραγωγή λέξεων,Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου

Τα αχώριστα μόρια- λαϊκά και λόγια- στην παραγωγή λέξεων,Ασκήσεις,Ενότητα 1, Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου

Αχώριστα μόρια – Προθήματα  στη Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου

 

Λόγια	Λαϊκά
αρχι-  αμφι-  δια-  δι-  διχο-  δυσ-  εισ-  εκ-  εξ-  εν-  εμ-  εγ-  ερ-  ελ-  επι-  επ-  εφ-  ημι-  περι-  συν-  συμ-  συγ-  συ-  υπο-  ανα-  από-  κατά-  προσ-	α-  αν-  ανα-  ξε-

Τα αχώριστα μόρια είναι λέξεις που δε μπορούν να σταθούν μόνες τους στον  λόγο, αλλά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λέξεων. Διακρίνονται σε λαϊκά και λόγια.

Τα κυριότερα λαϊκά αχώριστα μόρια:

 α-ή αν-(μπροστά από φωνήεν)ή ανα-(σπανιότερα)

Το στερητικό α σημαίνει άρνηση ή στέρηση εκείνου που δηλώνει το δεύτερο συνθετικό και έχει την ακριβώς αντίθετη σημασία από αυτή της αρχικής λέξης. π. χ. γνωστός ≠ άγνωστος, ταιριαστός ≠ αταίριαστος

Όταν βρίσκεται μπροστά από φωνήεν γίνεται αν- για λόγους ευφωνίας. π.χ. άξιος ≠ ανάξιος, ίσος ≠ άνισος

Πιο σπάνια παίρνει τη μορφή ανα - π.χ. δουλειά ≠ αναδουλειά, βροχή ≠ αναβροχιά 

ξε- ή μπροστά από φωνήεν γίνεται ξ(ξάγρυπνος)

Το αχώριστο μόριο ξε- έχει διάφορες σημασίες όπως: έξω- ξεπορτίζω, ξεχειλίζω πολύ- ξεκουφαίνω, ξετρελαίνομαι  ,εντελώς-  ξεπουλώ, ξεπαγιάζω

 αντίθεση – αναίρεση ενέργειας: ξεβάφω, ξεκολλώ, τέλος της ενέργειας: ξεδιψώ, ξεϊδρώνω

ανά- ή αν  Το αχώριστο μόριο ανά- ή αν- έχει τις παρακάτω σημασίες όπως: πάνω: ανασηκώνω, αναδύομαι πίσω, πάλι: ανακαλώ, αναγέννηση επανάληψη: αναβαθμίζω, ανακατανέμω

Τα κυριότερα λόγια αχώριστα μόρια : αμφί- = από δύο μέρη  ,χωρισμός, διαίρεση  -αμφι-θέατρο, αμφί-βιο δια- =ανάμεσα, παντού - δια-βαίνω, δια-λαλώ διχο- =διαίρεση, διάσπαση σε δύο - διχο-τόμος, διχο-γνωμία δυσ- =δύσκολα, κακό  - δυσάρεστο, δυστυχία εισ- =κίνηση μέσα -  εισ-άγω, εισ-βάλλω εκ- =αλλαγή, έξω, πολύ  -  εκ-λαϊκεύω ,εκ-φράζω, έκπληκτος εν-,εμ-, εγ-,ερ-, ελ =μέσα---   εν-ήλικος, έγ-γραφο, εμπιστεύομαι, ελ-λιμενίζω επί-, εφ-, επ= επάνω  -  επί-γειος, έφ-ιπππος, επεκτείνω ημί- =μισό -  ημί-θεος, ημι-σφαίριο περι-= γύρω, πολύ   -  περιγιάλι, περίφημος συν-, συγ-, συλ-= μαζί   -     σύν-δεσμος, συγγραφέας, σύλλογος υπο-= κάτω, κρυφά, πίσω   -   υπό-γειο, υπόδουλος, υπόδικος ,υποκινώ.

Τα αχώριστα μόρια δια- , επι- , υπο- , χάνουν το τελευταίο τους γράμμα όταν το δεύτερο συνθετικό ξεκινάει από φωνήεν  π.χ.υπέδαφος

 Το εκ- γίνεται εξ- όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από φωνήεν  π.χ.εξαγωγή

Το εν- και το συν- γίνονται εμ- και συμ- μπροστά από χειλικά σύμφωνα και μ. 

Το εν- και το συν- γίνονται εγ- και συγ- μπροστά από ουρανικά σύμφωνα.

Το εν και συν γίνονται ελ-, ερ- και συλ- , συρ- όταν ακολουθεί λ, ρ αντίστοιχα. π.χ  έρρινος, συλλαλητήριο, συρροή.

Μεταβολές κατά τη σύνθεση όταν το δεύτερο συνθετικό είναι δασυνόμενη λέξη:

α)Κατά: Κατά + οδός = κάθοδος, κατά + ολικός = καθολικός, κατά + ημέρα = καθημερινός, κατά + οδηγώ + καθοδηγώ.

β)Μετά: μετά +οδός = μέθοδος, , μετά + επόμενος = μεθεπόμενος.

γ)Αντί: αντί + υγιεινός = ανθυγιεινός, , αντί + υπολοχαγός + ανθυπολοχαγός.

δ)Επί: επί + ήβη = έφηβος, επί + ίππος = έφιππος, επί + οδός = εφόδιο, επί + ορώ = έφορος.

ε)Από: από + ορίζω = αφορίζω, από + ηγούμαι = αφηγούμαι, από + ήλιος = αφήλιο, από + όμοιος = αφομοίωση.

στ)Υπό: υπό + ήλιος = υφήλιος, υπό + ίσταμαι = υφίσταμαι.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1) Ποια είναι η σημασία του α΄ συνθετικού στις παρακάτω σύνθετες λέξεις;  

Ημισφαίριο ……………………………………………………………

Περίμετρος ……………………………………………………………

Εκφράζω ……………………………………………………………

Διχοτόμος ……………………………………………………………

Δυσαρμονικός ……….……………………………………………………

Συνεδρίαση ……………………………………………………………

2)Χρησιμοποιώντας τα μόρια α-, ξε-, ανά- να γράψετε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες:

Η κλήση που έμεινε χωρίς απάντηση………………………………………

Αυτός που δεν είναι κακός………………………………………………

Κάνω ένα παλιό σπίτι σαν να είναι καινούργιο …………………………………

Αυτός που δεν νιώθει ασφάλεια………………………………………….

Εκείνος που δε γνωρίζει να γράφει και να διαβάζει………………….…

Η  αδυναμία εύρεσης εργασίας………………………

Πουλώ όλο το εμπόρευμά μου............................................

3) Να βρείτε τη σημασία του πρώτου συνθετικού των παρακάτω λέξεων:

αναιμία
αναδάσωση
αναπηδώ
ανελεύθερος
αναλφάβητος
ανασφάλεια
αόρατος
4)Να συμπληρώσετε τα κενά με πρώτο συνθετικό το δισ- (δι-) ή το δυσ- ανάλογα με το νόημα.

1. Το δ….τιχο  αυτό το έγραψε ο ποιητής για την μητέρα  του. 
2. Στην γειτονιά του  ελάχιστα σπίτια είναι δ….ώροφα.
3. Να χρησιμοποιήσεις  σοβαρά επιχειρήματα, γιατί είναι άνθρωπος δ….πιστος.                                        4. Παντρεύτηκε νέος και πρόλαβε ν’  αποκτήσει  δ….έγγονα.

5) Σχηματίστε σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό ένα από τα εξής: α) το δι-, δισ-, από το αριθμητικό δύο β) το δυ-, θέμα του δύο γ) το δυσ- (= δύσκολος, κακός), αχώριστο μόριο, και δεύτερο συνθετικό μία από τις λέξεις που δίνονται στη στήλη.

τύχη
πρόσωπο
στίχος
πίστη
γλώσσα
τρόπος
κάμπτω
κόπτω
6) Να βρείτε το πρώτο συνθετικό των παρακάτω λέξεων:

συγγενής                μεθεόρτια                  
συλλέγω                  ανθυγιεινός
υφήλιος                    έφιππος

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 1 ΕΔΩ