"Ελεύθεροι Πολιορκημένοι",Δ.Σολωμός, Σχολιασμός, Λογοτεχνία Γ΄Γυμνασίου

 "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι", Δ.Σολωμός, Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου, Σχολιασμός, Ασκήσεις δημιουργικής γραφής, Κουίζ 

«Ελεύθεροι πολιορκημένοι» του   Διον. Σολωμού               

Στο διάστημα της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τους Τούρκους ο ποιητής βρισκόταν στο απέναντι μέρος, στην πατρίδα του τη Ζάκυνθο, και συμπαραστεκόταν ψυχικά στο δράμα των Μεσολογγιτών. Από αυτή τη βίωση των γεγονότων προέκυψε το ποίημα Χρέος, που ήταν η πρώτη ονομασία του ποιήματος. Αργότερα πήρε τον τίτλο «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» , το οποίο ο ποιητής αρχίζει να συνθέτει το 1826. Το ποίημα αυτό δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ΄ εμάς σε αποσπάσματα, τα οποία ανήκουν σε Τρία Σχεδιάσματα, που το καθένα αντιπροσωπεύει διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας .

Το ποίημα «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αναφέρεται στη δωδεκάμηνη πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1825-Απρίλιος 1826) από τους Τούρκους και στη συνέχεια από τους Αιγυπτίους. Οι Μεσολογγίτες αμύνονται κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας με σθένος. Υπομένουν και παλεύουν: τις φυσικές δυσκολίες(πείνα, αρρώστιες, θάνατο), τον εξωτερικό εχθρό δηλ. τους Τούρκους, αλλά και τον εσωτερικό δηλ. τον ίδιο τους τον εαυτό που τους καλεί να γευτούν τον πειρασμό της άνοιξης και του έρωτα, την ίδια τη ζωή, υποχωρώντας στον εχθρό. Πετυχαίνουν ,τελικά ,να νικήσουν διατηρώντας ακέραιο το ήθος τους και την ελευθερία τους  αν και πολιορκημένοι.

 

Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα  I

Το θέμα του συγκεκριμένου αποσπάσματος είναι η πείνα και η εξάντληση των αγωνιστών που πολιορκούνταν στο Μεσολόγγι το 1826.

‘Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

Στον στίχο αυτό κυριαρχεί το ρήμα βασιλεύει που τοποθετείται σκόπιμα στο τέλος, για να δοθεί έμφαση στο νόημα του στίχου. Κυριαρχεί απόλυτη σιωπή και το ρ. βασιλεύει δείχνει σε ποιο βαθμό υπάρχει η σιωπή .Χρησιμοποιείται η προσωποποίηση της σιωπής με την απόλυτη κυριαρχία της. Ταυτόχρονα η μεταφορά :άκρα του τάφου σιωπή δίνει πένθιμο τόνο στον στίχο.

Έτσι ο α΄ στίχος με τις συγκεκριμένες επιλογές λέξεων προβάλλει την αίσθηση και την εικόνα της απόλυτης ακινησίας.

Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει

Σε αντίθεση με τον α΄ στίχο έρχεται ο β΄ με την παρουσία εμψύχων, τη δράση και τη συναισθηματική αντίδραση. Αυτό δηλώνεται με την ύπαρξη τριών ρημάτων. Η παρήχηση του λ και του ρ τονίζουν την αντίθεση ανάμεσα στο πουλάκι ,που έχει κάτι να φάει και τη Μεσολογγίτισσα μάνα που το ζηλεύει γιατί δεν έχει να ταΐσει το παιδί της .Ο άνθρωπος μέσα σε αυτή τη φρίκη της πολιορκίας  βρίσκεται σε κατώτερη θέση από το πουλί. Ακουστική εικόνα(λαλεί πουλί),οπτική εικόνα(παίρνει σπυρί).

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε  - Στα μάτια η μάνα μνέει

Το α΄ ημιστίχιο με μια χαρακτηριστική οπτική εικόνα «δείχνει» το μέγεθος της πείνας. Η επανάληψη της λέξης  μάτια δείχνει το σημείο ,όπου εμφανίζεται η στέρηση. Η πείνα αποτυπώνεται  στα μάτια, που είναι πολύτιμα για τον άνθρωπο.

Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει

Κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου βρίσκονταν εκεί και πολλοί Σουλιώτες.Ο ποιητής δίνει  την εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή, (καλός ως προς την πολεμική ικανότητα), που στέκει «παράμερα» και κλαίει όχι από φόβο, αλλά από απελπισία και λύπη , γιατί η πείνα τον έχει εξαντλήσει και δεν μπορεί να πολεμήσει.. Αυτή η εικόνα έρχεται σε αντίθεση με τη εικόνα του γενναίου και ανθεκτικού πολεμιστή.

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ΄ έχω ‘ γώ στο χέρι:

οπού συ μου ΄γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»

Ο Σουλιώτης απευθύνεται στο τουφέκι του (προσωποποίηση), αποκαλώντας το έρμο και σκοτεινό (=καημένο, παρατημένο),. Στον τελευταίο στίχο α) αιτιολογείται το περιεχόμενο των δύο προηγούμενων στίχων και β) τονίζεται η απελπισία του πολεμιστή ,γιατί οι εχθροί γνωρίζουν την αδυναμία του, γεγονός που κάνει τη θέση των πολιορκημένων πιο δύσκολη..

 Ποια είναι τα πρόσωπα που αναφέρει ο Σολωμός;

Η μάνα εκπροσωπεί τον άμαχο πληθυσμό, ενώ ο Σουλιώτης τους πολεμιστές .Τα δύο αυτά πρόσωπα έχουν κοινά χαρακτηριστικά: α) και οι δύο είναι εξαντλημένοι από την πείνα. β) και οι δύο έχουν χάσει τις κύριες ιδιότητές τους : η μάνα της τροφού  και ο Σουλιώτης του πολεμιστή.

                     Εκφραστικά μέσα-σχήματα λόγου(διαβάστε ΕΔΩ)

Εικόνες(ηχητικές και οπτικές): ο κάμπος με τη νεκρική σιωπή, το πουλί που λαλεί και τρώει, η μάνα με τους μαύρους κύκλους  στα μάτια, ο Σουλιώτης που κλαίει και μιλάει στο τουφέκι του.

Ο διάλογος του Σουλιώτη με το τουφέκι του (προσωποποίηση)

Η μεταφορά: του τάφου, βασιλεύει, σκοτεινό

Παρήχηση του λ και του ρ: λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί

Επανάληψη: τα μάτια….στα μάτια

Αντιθέσεις: α)Ο α΄ με τον β΄ στίχο, δηλ. η απόλυτη, νεκρική σιωπή και ακινησία με τη δράση των εμψύχων. β)το α΄ ημιστίχιο του β΄ στίχου, με το β΄ ημιστίχιο: το πουλάκι έχει να φάει αντίθετα από  τον άνθρωπο . γ) ο τίτλος του αποσπάσματος ελεύθεροι(εσωτερικά) αλλά πολιορκημένοι(από τον εχθρό, την ομορφιά της φύσης και την αγάπη για τη ζωή)

Χρήση επιθέτων: άκρα σιωπή, Σουλιώτης ο καλός, τουφέκι σκοτεινό,  ελεύθεροι πολιορκημένοι.

 

Σχεδίασμα Β, Απόσπασμα II

Το θέμα του αποσπάσματος είναι η ομορφιά της ανοιξιάτικης φύσης, που προκαλεί τους Μεσολογγίτες να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους και να απολαύσουν τη ζωή.

 Στιχ. 1-2: το θέμα

 στιχ. 3-11:  εικόνες της φύσης.

στιχ. 12-13: το κάλεσμα της φύσης να εγκαταλείψουν τον αγώνα.

 

Στιχ. 1-2: Η εικόνα του χορού ανάμεσα στον Απρίλη και τον Έρωτα

Στον πρώτο στίχο οι δύο προσωποποιήσεις λειτουργούν συμβολικά: Ο Απρίλης, μήνας της άνοιξης, οπότε ανθίζει η φύση , συμβολίζει την αναγέννηση και την ομορφιά της φύσης, ενώ ο Έρωτας συμβολίζει  τη χαρά της ζωής. Τα ρήματα χορεύουνε και γελούνε συμπληρώνουν τη γιορτή. Κυριαρχεί η τραγική αντίθεση ανάμεσα στην γιορτή της φύσης και το σκηνικό της πολιορκημένης πόλης.

Στον δεύτερο στίχο έχουμε τη σύγκριση που εξισώνει  τα όπλα με τα άνθη και τους καρπούς (κι όσα άνθια……τόσα).Το β΄ πρόσωπο (σε) στο οποίο απευθύνεται ο ποιητής είναι οι πολιορκημένοι και δηλώνει ο ίδιος και τη δική του συμπαράσταση.

 

Στίχοι 3-11: Οι εικόνες της ανοιξιάτικης φύσης

Εδώ έχουμε εικόνες  πραγματικές:.

1^η εικόνα: παρουσιάζει ένα κοπάδι λευκά πρόβατα και το είδωλο τους πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας καθώς ενώνεται με τις ομορφιές του ουρανού, που καθρεφτίζονται στο νερό. Στην εικόνα υπάρχει κίνηση (κινούμενο) και ήχος( βελάζει). Συσχετίζει  ο ποιητής τα τρία  στοιχεία της φύσης, βουνό, θάλασσα και ουρανό, αφού παρομοιάζει το λευκό κοπάδι των προβάτων με λευκό βουναλάκι, σχήμα που καθρεφτίζεται  στα νερά της θάλασσας, σμίγοντας με τις ομορφιές(τα κάλλη) του ουρανού.

2^η εικόνα: παρουσιάζει μια γαλάζια πεταλούδα να είναι βιαστική ,να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης του Μεσολογγίου και να κοιμάται μέσα σ΄ έναν ευωδιαστό άγριο κρίνο.(ζωντανεύει τις αισθήσεις,όραση,όσφρηση)

3^η εικόνα: Ένα μικρό σκουλήκι σε στιγμή χαράς .

4^η εικόνα:  η μαύρη πέτρα και το ξερό χορτάρι γίνονται  ολόχρυσα.Η ΄Ανοιξη τα ομορφαίνει όλα. Η πέτρα,που είναι  μαύρη από τον πόλεμο, το χορτάρι  ,που είναι ξερό από την έλλειψη νερού αποκτούν ομορφιά μέσα από την ομορφιά της ΄Ανοιξης.Και ο θάνατος φαίνεται πιο δύσκολος τώρα.

Ο ποιητής με τη χρήση των εικόνων  παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της φύσης να πολιορκούν την ανθρώπινη ψυχή και να την καλούν να χαρεί  την ομορφιά της άνοιξης, εγκαταλείποντας τον αγώνα.

 

Στιχ. 12-13 Το δίλημμα των πολιορκημένων

Η ζωή, που χύνεται,,απλώνεται παντού γύρω και μιλάει(κρένει), καλεί τους Μεσολογγίτες; να την απολαύσουν, εγκαταλείποντας τον αγώνα . Τώρα την άνοιξη η ζωή είναι χίλιες φορές πιο όμορφη και όποιος πεθάνει αυτήν τη γλυκιά εποχή είναι σα να πεθαίνει χίλιες φορές! Η πρόκληση αυτή δημιουργεί δίλημμα στη ψυχή των πολιορκημένων :να  ζήσουν  τη ζωή τους ή  να πεθάνουν ηρωικά;

Με την επιλογή τους και την ηρωική έξοδό  τους, έδωσαν έμπνευση στον ποιητή.  

«Ελεύθεροι πολιορκημένοι»

Ο άνθρωπος και όταν του στερήσουν τα πάντα, έχει την ψυχή του ,που δεν μπορεί κανείς να την πάρει. Το σώμα μπορεί να είναι αδύναμο, η ψυχή , όμως, μπορεί να παραμένει ελεύθερη.  

Οι Μεσολογγίτες αν και ήταν πολιορκημένοι,( από τους Τούρκους , από τη πείνα και από τη δίψα για ζωή)  παρέμειναν εσωτερικά ελεύθεροι.

Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι   Π ο λ ι ο ρ κ η μ έ ν ο ι!

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

ΕΔΩ ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ

ΠΑΙΞΕ ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΙΖ   !