ΙΛΙΑΔΑ, Α ΡΑΨΩΔΙΑ 131-306, ΣΧΟΛΙΑ, ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΙΛΙΑΔΑ,ΡΑΨΩΔΙΑ Α 131-306,ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ-ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ,ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ,ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΧΙΛΛΕΑΣ-ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ

                      ΔΟΜΗΜΕΝΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 

                        ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ, ΡΑΨΩΔΙΑ Α:στίχοι 131-306

Α.ΥΠΟΜΝΗΣΕΙΣ:

1)Σύνδεση με τα προηγούμενα: Αφού στη συνέλευση των Αχαιών ο μάντης Κάλχας αποκαλύπτει τον υπεύθυνο για τον λοιμό, τον Αγαμέμνονα, εκείνος δέχεται να δώσει την Χρυσηίδα στον πατέρα της. Αλλά δηλώνει ότι θα απαιτήσει άλλο δώρο ,γιατί δεν γίνεται  αυτός να μείνει «αδώρητος». Ο Αχιλλέας του υπόσχεται ότι θα ανταμειφθεί τετραπλά, αν κατακτήσουν την Τροία. Ο ‘’αγώνας λόγων» των δύο ανδρών έχει ξεκινήσει ….

2)Διαβάστε τους στίχους και τις υποσημειώσεις τους στο σχολικό βιβλίο ή στο : http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B108/208/1443,4844/   .

3)α)Το «σχήμα του αδυνάτου» είναι ένας τρόπος έκφρασης  χαρακτηριστικός ,για να δείξουμε πως κάτι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. ΄Ετσι,  ισχυριζόμαστε ότι αυτό θα γίνει μόνον αν αλλάξει η φυσική τάξη του κόσμου.(στίχοι 234-245).Αυτό το σχήμα χρησιμοποιείται συχνά και στη δημοτική ποίηση(διαβάστε τα παράλληλα κείμενα στη σελίδα 31 του σχολικού βιβλίου). β)Επική ειρωνεία έχουμε ,όταν ο ακροατής /αναγνώστης του έπους γνωρίζει κάτι που τα πρόσωπα του έπους το αγνοούν.    γ) προοικονομία είναι η αφηγηματική τεχνική με την οποία ο ποιητής προετοιμάζει συστηματικά τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν στην εξέλιξη της πλοκής του έργου.( στίχοι 213-242;)    δ)Ο Αχιλλέας είναι ξεχωριστή μορφή στην Ιλιάδα. Τρία χαρακτηριστικά του ,που αποκαλύπτονται σταδιακά στο έπος τον κάνουν μοναδικό: είναι ο πιο γενναίος από τους Αχαιούς, είναι γιος θεάς, η οποία έχει ιδιαίτερη σχέση με τον Δία(Θέτιδα) και γνωρίζει ότι θα πεθάνει νέος.         ε) Η θεολογία της Ιλιάδας: Ανθρωπομορφισμός των θεών, επιφάνεια της Αθηνάς: να θυμηθείτε  ό,τι  γνωρίζετε για τις επεμβάσεις των θεών στα ανθρώπινα και για το ενδιαφέρον των θεών για τους ανθρώπους.  

                                    

Η ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ

                                                                 

4)α)Στην εποχή του Τρωικού πολέμου δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, ώστε οι ΄Ελληνες αρχηγοί να θεωρούν τον πόλεμο αυτόν εθνική υπόθεση, δηλαδή να θεωρούν  ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα.(στίχοι 149-161).  β) Η τιμή για τον ομηρικό ήρωα ταυτίζεται με την κοινωνική θέση και αναγνώριση του ατόμου. Εξασφαλίζεται με δύο χαρακτηριστικά: 1)την ανδρεία στο πεδίο της μάχης και 2)τα υλικά αγαθά που έχει στην κατοχή του (σπίτια, χρυσά, αργυρά και χάλκινα αντικείμενα, κτήματα, δούλους). Για τον Αχιλλέα η απώλεια της Βρισηίδας δεν είναι η απώλεια μιας γυναίκας. Το γέρας (τιμητικό δώρο) του πολεμιστή συνδέεται με την τιμή του και ,αν το χάσει, χάνει την τιμή του(το πολεμικό δώρο ήταν η έμπρακτη απόδειξη της εκτίμησης που απολάμβανε ένας μαχητής από τους συμπολεμιστές του). ΄Οσο πιο μεγάλο το γέρας, τόσο πιο μεγάλη η τιμή. Η ζωή του Αχιλλέα αποκτά νόημα λόγω της τιμής που απολαμβάνει. Χωρίς αυτήν η ζωή του είναι χωρίς νόημα. Τιμή και υλικά αγαθά είναι συνδεδεμένα και για τους θνητούς(Αγαμέμνονας-Χρυσηίδα,Αχιλλέας-Βρισηίδα) και για τους θεούς(Απόλλωνας-θυσία).(στίχος 172)

5)Θα δράμει: ρήμα τρέχω, αόριστος β΄έδραμον, δρόμος../// έπεα πτερόεντα= φτερωμένα λόγια.

Β.ΔΡΑΣΕΙΣ( χωριστείτε σε ομάδες και μοιραστείτε τις ερωτήσεις):

1)Να χωρίσετε σε νοηματικές ενότητες τους στίχους 131-306 και να δώσετε πλαγιότιτλο στην καθεμία.

2)Ποια απειλή «εκτοξεύει» ο Αγαμέμνονας στους στίχους 131-148 ;Πώς του απαντά ο Αχιλλέας; Με ποιους χαρακτηρισμούς απευθύνεται σε αυτόν; Πώς δικαιολογεί ο Αχιλλέας την παρουσία του στην Τροία(στίχοι 148-161);

                        ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣχαρακτηρισμοί // ΑΧΙΛΛΕΑΣ χαρακτηρισμοί

3)Στίχοι 164-169:ποιο παράπονο εκφράζει ο Αχιλλέας ;Ποια είναι η απόφασή του στη συνέχεια(στίχοι 170-172); Ποια είναι η αντίδραση του Αγαμέμνονα;( στ.173-188)

4)Ποια είναι η στάση του Αχιλλέα απέναντι στις ύβρεις του Αγαμέμνονα(στ.189-193); Πώς αποτρέπεται η συμφορά; Πώς ονομάζεται αυτή η μορφή ανθρωπομορφισμού των θεών( στίχοι 198-199);

5)Να σχολιαστούν οι στίχοι 171, 176, 205-6, 214, 219, 226-233 , 244, 259.

6)Ποιες οι συμβουλές και οι υποσχέσεις  της θεάς  Αθηνάς προς τον Αχιλλέα;

ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ-ΑΧΙΛΛΕΑΣ

7)Να σχολιάσετε τον όρκο του Αχιλλέα(στ.234-245). Γιατί χρησιμοποιεί το σχήμα του αδυνάτου ο ποιητής σε αυτά τα λόγια του ήρωα;

8)Νέστορας: ποιες πληροφορίες μάς δίνει ο ποιητής γι’ αυτόν;

Νέστορας:

                          ΝΕΣΤΟΡΑΣ Ο ΛΙΓΥΡΟΣ

9)Τι επισημαίνει ο Νέστορας στην αρχή του λόγου του;

10)Ο Νέστορας χρησιμοποιεί τα παραδείγματα ως μέσα πειθούς(για να πείσει τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα). Ποια συγκεκριμένα μυθικά παραδείγματα χρησιμοποιεί στην ένθετη αφήγησή του;

ΚΕΝΤΑΥΡΟΜΑΧΙΑ-ΝΟΤΙΑ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

11)Πώς χαρακτηρίζει τον πόλεμο ο Νέστορας στον στίχο 285;Να σχολιάσετε τα λόγια του και να εκφράσετε την άποψή σας για τις συνέπειες των πολέμων στις ανθρώπινες κοινωνίες.

12)Πώς τελειώνει «ο αγώνας λόγων» Αγαμέμνονα-Αχιλλέα;Συμφωνούν μεταξύ τους; Να σχολιάσετε το αποτέλεσμα της διαμάχης.

13)α)Να εντοπίσετε τους στίχους  στους οποίους υπάρχει προοικονομία.β)Να βρείτε και να υπογραμμίσετε στους στίχους 131-306 τυπικές επαναλαμβανόμενες φράσεις και επίθετα.(10 συνολικά) γ)Να σχολιάσετε δύο σχήματα λόγου από αυτούς τους στίχους.

14)Να χαρακτηρίσετε (ηθογράφηση) τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα και να επισημάνετε τους στίχους από τους οποίους βγάζετε τα συμπεράσματά σας.

Αγαμέμνων	Αχιλλέας

15)Συζητήστε στην τάξη για πέντε στοιχεία του πολιτισμού της εποχής που εντοπίσατε σε αυτούς τους στίχους.                                                                                      

Γ.ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ:   

                                                                                                                    

1)Να αφηγηθείτε σε  έναν φίλο σας με συντομία το περιεχόμενο των στίχων 131-306.

                                                                                                                     

2)Αν ήσουν Αχαιός στρατιώτης ,ποιον θα προτιμούσες για αρχιστράτηγο, τον Αγαμέμνονα ή τον Αχιλλέα και γιατί;

3)Γίνε ο Αχιλλέας. Διατύπωσε με συντομία τις σκέψεις σου στον Αγαμέμνονα.

4)Δραματοποιήστε στην τάξη μια σκηνή της σύγκρουσης Αχιλλέα-Αγαμέμνονα.

5)Οργανώστε έναν «αγώνα λόγων» στην τάξη με θέμα: «΄Εχει δίκιο ο Αγαμέμνονας» ή «΄Εχει δίκιο ο Αχιλλέας». Χωριστείτε σε δύο ομάδες και τα μέλη της καθεμιάς ομάδας να στηρίξετε με επιχειρήματα την άποψή σας απέναντι στην άλλη ομάδα που θα έχει την αντίθετη γνώμη.

6)Ζωγραφίστε μια σκηνή που σας εντυπωσίασε ή μιλήστε για τους δύο ήρωες σ’ ένα σύντομο κείμενο.

7)Συζητήστε στην τάξη για την αξία της ομόνοιας και της συνεννόησης στην επίτευξη κάποιου κοινού σκοπού.

ΦΙΛΟΛΟΓΟ-ΠΟΡΕΙΑ,ΕΥΗ ΚΑΡΟΥΝΙΑ

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΒΙΝΤΕΟ:https://vimeo.com/13251590

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ  Α  131-306     

στ. 131:  Ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Πηλείδης προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, τοποθετώντας απέναντι στον αρχιστράτηγο το σύνολο των Αχαιών, ο Αγαμέμνονας δεν βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα.  Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν την κορύφωση της σύγκρουσης και αμβλύνουν για λίγο την προσωπική αντιδικία· τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (στ. 132),  

β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του ήρωα ανάμεσα στους ανθρώπους (στ. 147),

γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (στ. 139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και

 δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (στ. 141 κ.εξ.).

 

στ. 151: Να παρατηρήσουμε σ’ αυτό το σημείο ότι την εποχή των Τρωικών δεν υπήρχε ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση τον πόλεμο αυτό, με τη σκέψη ότι στο πρόσωπο του Μενέλαου είχε προσβληθεί ολόκληρη η Ελλάδα. Η πανελλήνια ιδέα θα σφυρηλατηθεί κατά τη διάρκεια των Περσικών, όταν οι Έλληνες για πρώτη φορά θα ενωθούν για να αποκρούσουν έναν ξένο εισβολέα. Η αχαριστία και η αναίδεια (στ. 160, και κυρίως η οπτική εικόνα του στ. 150 «μ’ αναίδειαν ενδυμένε» — η αναίδεια έχει καλύψει σαν ρούχο από πάνω ως κάτω το σώμα του Αγαμέμνονα!), αλλά κυρίως η προσβολή που υφίσταται η τιμή του («ατίμητος», στ. 172) οδηγούν τον Αχιλλέα να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησης του για τη Φθία (στ. 170).

 

στ. 173:: Ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και:

α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλο του (στ. 174, 178, 181),

β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (στ. 175-176),

γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (στ. 179, πρβ. στ. 132, 147), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς,

δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (στ. 187-188), και

 ε) η αναφορά του στον «Κρονίδη» (στ. 176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που το γενναιότερο στήριγμά του εγκαταλείπει τον αγώνα.Η αναφορά στον Δία ηχεί σαν τραγική ειρωνεία: ο ακροατής γνωρίζει ότι ο Δίας θα οδηγήσει τα πράγματα έτσι, ώστε να δικαιωθεί ο Αχιλλέας, άρα αντίθετα από τις επιθυμίες του Αγαμέμνονα.

 

στ. 189: σε μια σκηνή έντασης και δραματικότητας, όπως αυτή, επικρατεί φυσικά ο διάλογος, αλλά δεν λείπει και η περιγραφική αφήγηση, όταν χρειάζεται να αποδοθούν οι ψυχικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, όπως εδώ (πρβ. στ. 225, 248), ή οι φυσιογνωμικές τους εκδηλώσεις (στ. 149), όταν επίσης γίνεται μετάβαση από τον ένα ομιλητή στον άλλο (στ. 122, 131, 149 κτλ.) ή δίνονται πληροφορίες για την εξωτερική δράση που καθρεφτίζει και συμπληρώνει την εσωτερική (στ. 194-201, 220-223, 246-247).

 

στ. 196-7: Η Ήρα όχι μόνο συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα (αυτή «φώτισε» τον τελευταίο να συγκαλέσει συνέλευση, για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του λοιμού, Α 56-57), αλλά και προστατεύει σε όλο το έπος τους Αχαιούς, ενώ μισεί τους Τρώες και επιθυμεί την καταστροφή τους. Το μίσος της θεάς, όπως και της Αθηνάς, οφείλεται στη γνωστή «κρίση του Πάρη», όταν ο αδερφός του Έκτορα θεώρησε την Αφροδίτη ομορφότερη και της έδωσε το «μήλον της έριδος» .

 

στ. 206: τονίζεται η ύβρη (έπαρση) του Αγαμέμνονα (πρβ. «την αδικίαν», στ. 204· «την ύβριν», στ. 215). Αυτό θα το πληρώσει αργότερα ο αρχιστράτηγος με τις απανωτές ήττες του στρατού του (έστω κι αν αυτές θα είναι πρόσκαιρες), που θα ακολουθήσουν σύμφωνα με το σχέδιο του Δία, για να δικαιωθεί ο Αχιλλέας. Και πάλι το σφάλμα του Αγαμέμνονα (η πρώτη φορά ήταν με το λοιμό που προκλήθηκε εξαιτίας του) θα το πληρώσουν όλοι οι Αχαιο·• ο Αχιλλέας, εξάλλου, θα τους θεωρήσει συνυπεύθυνους παρακάτω (στ. 232).

 

στ. 227-228: πληροφορίες για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων· εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετέχει όλο το στράτευμα (στ. 227), υπήρχαν και ειδικές αποστολές (ενέδρα, επικίνδυνες επιχειρήσεις, όπως η κατασκοπία, βλ. Κ – «Δολώνεια»). Λόγω της επικινδυνότητας και της σοβαρότητάς τους, αυτές οι αποστολές απαιτούσαν πείρα, πνευματική ευστροφία και μεγάλη γενναιότητα, γι’ αυτό τις αναλάμβαναν πάντα οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι, ενώ κάποιος από αυτούς —ο άριστος— είχε το γενικό πρόσταγμα και την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου (στ. 228).

 

στ. 246-247: πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτή η δεύτερη κορύφωση (στ. 246-247) δεν είναι τόσο κρίσιμη όσο η πρώτη· η κίνηση του Αχιλλέα να πετάξει το σκήπτρο και κυρίως το ρήμα «εκάθισε» δηλώνουν παραίτηση και παθητική στάση, σε αντίθεση με την ενεργητική και επιθετική πρόθεσή του να σύρει το σπαθί του. Γι’ αυτό εξάλλου τώρα δεν χρειάζεται η εμφάνιση μιας θεότητας· η παρέμβαση ενός φρόνιμου θνητού, του Νέστορα (στ. 248 κ.εξ.), είναι αρκετή για να οδηγήσει στην ύφεση.

 

στ. 255 κ.εξ.:Ο Νέστορας συνηθίζει να χρησιμοποιεί στους παραινετικούς λόγους του την πειστική δύναμη του παραδείγματος. Τέτοια παραδείγματα αντλούσε από τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του. Η συγκεκριμένη διήγηση του αναφέρεται στην Κενταυρομαχία, τη μυθολογική σύγκρουση των Κενταύρων και των Λαπιθών. Η ιστορία πρέπει να ήταν γνωστή στους ακροατές του Ομήρου· γι’ αυτό ο ποιητής δεν αναφέρει λεπτομέρειες. Οι Λαπίθες ηταν φημισμένος λαός της Θεσσαλίας και οι Κένταυροι ήταν μυθικός ιππικός λαός που κατοικούσε στο Πήλιο και στην Οίτη· η λαϊκή φαντασία τούς παρίστανε από τη μέση και πάνω ανθρώπους και από τη μέση και κάτω άλογα (ιπποκένταυροι). Ανάμεσά τους ξεχωριστή ήταν η μορφή του Χείρωνα, του σοφού δασκάλου του Ιάσονα και του Αχιλλέα. Όταν ο βασιλιάς των Λαπιθών Πειρίθοος γιόρταζε τους γάμους του με την Ιπποδάμεια, προσκλήθηκαν και οι Κένταυροι, οι οποίοι όμως πάνω στο μεθύσι τους όρμησαν εναντίον των γυναικών των Λαπιθών και έτσι ξέσπασε άγρια σύγκρουση από την οποία βγήκαν νικητές οι Λαπίθες. Βοήθεια στον αγώνα αυτόν πρόσφερε στον Πειρίθοο, εκτός από τον Νέστορα, και ο Αθηναίος Θησέας, ο γιος του Αιγέα («Αιγίδης», στ. 266). Η Κενταυρομαχία απεικονίζεται στις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα, στην ανατολική ζωφόρο του ναού του Επικουρείου Απόλλωνος στις Βάσσες (βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο) κ.α.

στ. 286 κ.εξ.:  Οι δύο αντίπαλοι μένουν ανυποχώρητοι και υποστηρίζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και πρωτύτερα. Ο Αγαμέμνονας αρνείται να υποχωρήσει (στ. 290) και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να μειώσει την ανδρεία του Αχιλλέα (στ. 291, πρβ. στ. 179)· ο Αχιλλέας με τη σειρά του δεν δέχεται να υποταχθεί (στ. 294-295) και θεωρεί συνυπεύθυνους όλους τους Αχαιούς (στ. 300, πρβ. στ. 232) για την αδικία που υφίσταται. Παρ’ όλα αυτά ο ήρωας καθησυχάζει και το στρατόπεδο και τον ακροατή υποσχόμενος την παράδοση της Βρισηίδας (στ. 299-300: προοικονομία).