Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων στα αρχαία ελληνικά,Θεωρία-Ασκήσεις,Αρχαία Γ΄Γυμνασίου

Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων στα αρχαία ελληνικά,Θεωρία-Ασκήσεις, Ενότητα 2η ,Αρχαία Γ΄Γυμνασίου

ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΩΝ- ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Υπάρχουν τρεις βαθμοί για τα επίθετα και τα επιρρήματα: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός. 

 1) Επίθετα

Α. Ομαλά παραθετικά

Οι καταλήξεις των παραθετικών είναι:

– τερος, -τερα, -τερον= για τον συγκριτικό

– τατος, – τατη, -τατον= για τον υπερθετικό

Προσέχουμε:

Στα παραθετικά σε –ότερος, – ότατος ο χαρακτήρας –ο του θέματος:

α) διατηρείται, όταν η συλλαβή μπροστά από το –ο είναι φύσει ή θέσει μακρόχρονη.

Φύσει μακρόχρονη: μια συλλαβή είναι φύσει μακρόχρονη, όταν περιλαμβάνει ένα μακρόχρονο φωνήεν, όπως το ω και το η (ή κάποιο από τα δίχρονα όπως το α το υ και το ι, όταν είναι μακρά) ή κάποια μακρόχρονη δίφθογγο όπως τα αι, οι, ει, αυ, ευ, ηυ, ου, ᾳ

Θέσει μακρόχρονη: μια συλλαβή είναι θέσει μακρόχρονη, αν έχει βραχύχρονο φωνήεν όπως το ο και το ε ή όπως το α το υ και το ι ( όταν είναι βραχύχρονα) αλλά ύστερα από αυτό ακολουθούν στην ίδια λέξη δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή ένα διπλό σύμφωνο (ξ, ψ, ζ).

φύσει μακρόχρονες συλλαβές

ξηρός, ξηρ- ότερος , ξηρ-ότατος

γενναῖος, γενναι-ότερος, γενναι- ότατος

Προσέχουμε :Οι δίφθογγοι θεωρούνται μακρόχρονες, με εξαίρεση την αι και την οι, ο οποίες, όταν είναι το τέλος μιας λέξης θεωρούνται βραχύχρονες.

θέσει μακρόχρονες συλλαβές

(στο πρώτο παράδειγμα μετά το βραχύ φωνήεν ακολουθούν δύο σύμφωνα, ενώ στο δεύτερο παράδειγμα ακολουθεί ένα διπλό)

σεμνός, σεμν-ότερος, σεμν-ότατος 

ἔνδοξ-ος, ἐνδοξ-ότερος, ἐνδοξ-ότατος 

β) εκτείνεται σε –ω, όταν η συλλαβή μπροστά από το –ο είναι βραχύχρονη.

νέος, νε-ώτερος, νε- ώτατος

σοφός, σοφ-ώτερος, σοφ-ώτατος

( Τα ε και ο είναι βραχέα φωνήεντα. Επίσης ,δεν ακολουθούν τη συλλαβή περισσότερα από ένα σύμφωνα ή ένα διπλό.)

Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα είναι τα επίθετα: στενός, κενός, ξερός

στενός, στεν-ότερος, στεν-ότατος

Η συλλαβή με δίχρονο θεωρείται συνήθως βραχύχρονη. Παραδείγματος χάριν στο επίθετο ,ἥσυχος, το ,υ, είναι βραχύ. Επομένως τα παραθετικά του στους άλλους δύο βαθμούς είναι ,ἡσυχώτερος , ἡσυχώτατος.

Επίσης είναι βραχύχρονη συλλαβή στα επίθετα που λήγουν σε :
–ᾰκος (μαλακός- μαλακώτερος- μαλακώτατος)
–ᾰλος(ὁμαλός- ὁμαλώτερος-ὁμαλώτατος)
–ᾰνος (πιθανός- πιθανώτερος- πιθανώτατος)
–ᾰρος ( μιαρός- μιαρώτερος- μιαρώτατος)
–ᾰτος(δυνατός- δυνατώτερος- δυνατώτατος)
–ῐος (ἄξιος- ἀξιώτερος – ἀξιώτατος)
–ῐμος (ὠφέλιμος- ὠφελιμώτερος- ὠφελιμώτατος)
–ῐκος ( ἄδικος- ἀδικώτερος- ἀδικώτατος)
–ῐνος
–ῡρος (γλαφυρός- γλαφυρώτερος- γλαφυρώτατος)

Εξαιρέσεις ( με το δίχρονο της παραλήγουσας μακρό) :

1)Τα επίθετα:
τρᾱνός
ἀνιᾱρός
φλύᾱρος
ἄκρᾱτος
ἀνίᾱτος
ἐπάρᾱτος
ἰσχῡρός

 τρᾱνός – τρανότερος– τρανότατος
ἀνιᾱρός- ἀνιαρότερος- ἀνιαρότατος

φλύᾱρος- φλυαρότερος– φλυαρότατος
 ἰσχυρός- ἰσχυρότερος– ἰσχυρότατος

2) Τα επίθετα:
λιτός
ἀκριβός
ψιλός(λεπτός)
στυφός
πρᾶος

3) Επίθετα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τα ουσιαστικά:
–θυμός
-κῦρος
–κίνδυνος
-νίκη
-λύπη
-τιμή
-ψυχή

ἔντιμος ( έχει δεύτερο συνθετικό τη λέξη τιμή. Επομένως το δίχρονο ,ι, είναι μακρό)

Άρα :ἔντιμος- ἐντιμότερος- ἐντιμότατος

Προσέχουμε(συμπέρασμα):

Τα δίχρονα των επιθέτων πριν την κατάληξη είναι βραχέα με εξαίρεση τα :

1) τρανός, ἀνιαρός, φλύαρος, ἄκρατος, ἀνίατος, ἐπάρατος, ἰσχυρός

2) λιτός ,ἀκριβός, ψιλός, στυφός, πρᾶος

3) τα σύνθετα με  β΄συνθετικό:

θυμός, - κῦρος,- κίνδυνος, – νίκη,- λύπη,- τιμή, – ψυχή

Παραθετικά σε –έστερος, -έστατος

Τα παραθετικά των επιθέτων που λήγουν σε –ων, -ων, -ον( γεν. –ονος) 

π.χ εὐδαίμων, εὐδαιμονέστερος, εὐδαιμονέστατος

 σώφρων, σωφρονέστερος, σωφρονέστατος.

Τα παραθετικά των επιθέτων που λήγουν σε –ης, -ης, -ες. 

ἀληθής- ἀληθέστερος- ἀληθέστατος

Παραθετικά σε –ούστερος,-ούστατος

Το επίθετο ἁπλοῦς
Όσα επίθετα έχουν ως δεύτερο συνθετικό νοῦς( εὔνους, δύσνους)

ἁπλοῦς- ἁπλούστερος- ἁπλούστατος

εὔνους- εὐνούστερος- εὐνούστατος

Β. Ανώμαλα παραθετικά

Ανώμαλα λέμε τα παραθετικά μερικών επιθέτων, επειδή σχηματίζονται από ένα  ή περισσότερα  θέματα, διαφορετικά από το θέμα του θετικού βαθμού.

Τα παραθετικά αυτά έχουν καταλήξεις:

–(ι)ων, -(ι)ων, -(ι)ον για το συγκριτικό και

-(ι)στος, (ι)στη, -(ι)στον για τον υπερθετικό.

Τα κυρίως ανώμαλα παραθετικά επιθέτων είναι τα εξής:

Θετικός	Συγκριτικός (αρσ. και θηλ.)	Συγκριτικός (ουδ.)	Υπερθετικός
1 ἀγαθός-ή-όν	ὁ/ἡ ἀμείνων ὁ/ἡ λῴων ὁ/ἡ κρείττων ὁ/ἡ βελτίων	τό ἄμεινον τό λῷον τό κρεῖττον τό βέλτιον	ἄριστος-η-ον λῷστος-η-ον κράτιστος-η-ον βέλτιστος-η-ον
2. αἰσχρός-ά-όν	ὁ/ἡ αἰσχίων	τό αἴσχιον	αἴσχιστος-η-ον
3. καλός-ή-όν	ὁ/ἡ καλλίων	τό κάλλιον	κάλλιστος-η-ον
4.  μικρός-ά-όν	ὁ/ἡ μικρότερος-α ὁ/ἡ ἐλάττων ὁ/ἡ ἥττων	τό μικρότερον τό ἔλαττον τό ἧττον	μικρότατος-η-ον ἐλάχιστος-η-ον ἥκιστα (επίρ.)
5. ὀλίγος-η- ον	ὁ/ἡ μείων	τό μεῖον	ὀλίγιστος-η-ον
6. μακρός-ά-ον	ὁ/ἡ μακρότερος-α-ον	τό μακρότερον	μακρότατος-η-ον μήκιστος-η-ον
7. πολύς- πολλή-πολύ	ὁ/ἡ πλείων	τό πλέον	πλεῖστος-η-ον
8. ταχύς- ταχεῖα- ταχύ	ὁ/ἡ θάττων	τό θᾶττον	τάχιστος-η-ον
9. κακός-ή-όν	ὁ/ἡ κακίων ὁ/ἡ χείρων	τό κάκιον τό χεῖρον	κάκιστος χείριστος
10. ῥάδιος-α-ον	ὁ/ἡ ῥᾷων	τό ῥᾷον	ῥᾷστος-η-ον
11. μέγας- μεγάλη- μέγα	ὁ/ἡ μείζων	τό μεῖζον	μέγιστος-η-ον
12. ἡδύς- εῖα- ύ	ὁ/ἡ ἡδίων	τό ἥδιον	ἥδιστος-η-ον

Ο συγκριτικός βαθμός των επιθέτων αυτών είναι δικατάληκτα τριτόκλιτα επίθετα και κλίνονται ανάλογα

Αρσενικά- θηλυκά                                Ουδέτερο

	Ενικός	Πληθυντικός
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. κλητ.	ὁ, ἡ          βελτίων τοῦ, τῆς   βελτίονος τῷ, τῇ      βελτίονι/βελτίω τόν, τήν  βελτίονα ὦ              βέλτιον	τό        βέλτιον τοῦ      βελτίονος τῷ       βελτίονι τό        βέλτιον ὦ         βέλτιον
	Ενικός	Πληθυντικός
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. κλητ.	οἱ, αἱ         βελτίονες/βελτίους τῶν            βελτιόνων τοῖς, ταῖς  βελτίοσι τους, τάς  βελτίονας/ βελτίους ὦ                βελτίονες / βελτίους	τά          βελτίονα/βελτίω τῶν        βελτιόνων τοῖς        βελτίοσι τά           βελτίονα /βελτίω ὦ            βελτίονα /βελτίω

Δεν σχηματίζουν παραθετικά:

1) Όσα δηλώνουν:

– ύλη: λίθινος, γήινος, ἀργυροῦς 

-τοπική/χρονική σχέση: χερσαῖος, θαλάσσιος, θερινός, ἡμερήσιος 

-μέτρο: χερσαῖος, πηχυαῖος

-καταγωγή/συγγένεια: πατρ ῷος, μητρῷος 

-μόνιμη κατάσταση: θνητός, νεκρός 

2) Μερικά σύνθετα με α’ συνθετικό το στερητικό –ἀ: ἀθάνατος, ἄψυχος, ἄυλος, ἄυπνος

3) Μερικά σύνθετα με α’ συνθετικό τα πᾶς, ὑπέρ: πάνσοφος,  πάγκαλος- ὑπερμεγέθης, ὑπέρλαμπρος

 

2)  Επιρρήματα

Τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα στο θετικό βαθμό έχουν κατάληξη – ως. Στον συγκριτικό βαθμό σχηματίζονται όπως στην αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους συγκριτικού βαθμού και στον υπερθετικό, όπως στην αιτιατική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, υπερθετικού βαθμού.

 

Επίθετο	Επίρρημα
	Θετικός	Συγκριτικός		Υπερθετικός
δίκαιος	δικαίως	δικαιότερον		δικαιότατα
σοφός	σοφῶς	σοφώτερον	σοφώτατα
ἀληθής	ἀληθῶς	ἀληθέστερον	ἀληθέστατα
σώφρων	σωφρόνως	σωφρονέστερον	σωφρονέστατα
ἡδύς	ἡδέως	ἥδιον	ἥδιστα
καλός	καλῶς	κάλλιον	κάλλιστα

 

Τα επιρρήματα εὖ,  ὀλίγον, πολύ σχηματίζουν το συγκριτικό και τον υπερθετικό βαθμό με βάση τα επίθετα στα οποία ανήκουν.

 

Επιρρήματα
Επίθ.	Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
ἀγαθός	εὖ	ἄμεινον κρεῖττον βέλτιον	ἄριστα κράτιστα βέλτιστα
ὀλίγος	ὀλίγον	ἔλαττον μεῖον ἧττον	ἐλάχιστα ὀλίγιστα ἥκιστα
πολύς	πολύ	πλέον	πλεῖστα (ή πλεῖστον)

και το επίρρημα μάλα(=πολύ)

μάλα

μᾶλλον

μάλιστα

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να συμπληρώσετε τα κενά, βάζοντας τα επίθετα και τα επιρρήματα στο βαθμό που σας ζητείται.

1.  Ὁ ἥλιος  …………… τῆς σελήνης ἐστι . (μέγας,ονομ.ενικού,αρσ.συγκριτικός)

2.  …………….. ἐπολέμησαν οἱ Ἀθηναῖοι ἥ οἱ Πέρσαι . (γενναίως, συγκριτικός).

3.  Οἱ  στρατηγοὶ  οὐκ ἀνείλοντο τοὺς  .......................  ὑπὲρ τῆς πατρίδος γενομένους .   (ἀγαθός,επίρρημα, υπερθετικός)

4. Ἀγάπα τὴν πατρίδα ………….. ἥ τοὺς γονέας. ( μάλα, συγκριτικός).

5. Κροῖσος ἐνόμιζεν εἶναι ……………….. Σόλωνος. (εὐτυχής, ονομ.ενικού, αρσ.συγκριτικός) .

6.Οἱ Ἀθηναῖοι τῷ Ἀντιόχῳ ἐβοήθουν ………………..ναυσί (πολύς, δοτ. πληθ. συγκριτικός)

7..Οὐδὲν κτῆμα ἐστι …………….. τῆς ἀρετῆς . ( σεμνός, αιτ. ενικού, ουδ. συγκριτικός).

ΜΕΛΕΤΗΣΤΕ  και ΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΔΩ

και το ΚΟΥΙΖ  ΕΔΩ 

Δείτε το φύλλο εργασίας της ενότητας ΕΔΩ