Βασικοί όροι στην Οδύσσεια του Ομήρου ,Α΄Γυμνασίου

Βασικοί όροι στην Οδύσσεια του Ομήρου για την  Α΄ Γυμνασίου

                                 ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
                                                       ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

1)Αναγνώριση έχουμε όταν δύο άτομα συναντιούνται μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα και το ένα αναγνωρίζει την ταυτότητα του άλλου όχι αμέσως  αλλά σταδιακά. (π.χ. Οδυσσέας και Πηνελόπη).

2) Αναδρομή: είναι η αφήγηση γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν.

3)Αναχρονισμός: είναι η αναφορά στοιχείων (υλικών, εργαλείων, όπλων..) της εποχής του ποιητή ως στοιχεία της εποχής στην οποία αναφέρεται το έπος. Ο ποιητής περιγράφει μια εποχή παλαιότερη της δικής του .Ζωντανεύει την μυκηναϊκή εποχή του 12^ου αιώνα π.Χ. ,ενώ εκείνος ζει τον 8^ο αι.π.Χ. και εισάγει στο έπος χαρακτηριστικά της δικής του εποχής.

4)Ανθρωποκεντρισμός: είναι η αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κόσμου ,το πιο σημαντικό ον  στο σύμπαν.  Παράδειγμα αυτής της αντίληψης είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, μέσα από τις οποίες  προβάλλονται οι ικανότητες που έχει ο άνθρωπος να διαμορφώνει και να κατευθύνει ο ίδιος τη ζωή και την τύχη του .

5)Αποστροφή: Ο αφηγητής απευθύνεται σε κάποιον από τους πρωταγωνιστές του έπους, σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα.

6)Διαστολή του χρόνου: είναι η παρουσίαση μιας σύντομης χρονικής περιόδου σε εκτενή αφηγηματικό χρόνο (π.χ. η 40ή μέρα της Οδύσσειας εκτείνεται σε 4 ραψωδίες: υ, φ, χ, ψ) Συστολή χρόνου: είναι η παρουσίαση μιας μακράς χρονικής περιόδου μέσα σε σύντομο αφηγηματικό χρόνο (π.χ. οι 17 από τις 20 μέρες του ταξιδιού του Οδυσσέα από την Ωγυγία στη Σχερία περιγράφονται μέσα σε ένα στίχο: ε, 307).

7)Εγκιβωτισμός: είναι μια τεχνική  με την οποία ο ποιητής μετακινεί μια μεγάλη ενότητα από την αρχή στη μέση της ιστορίας, με τη μορφή της αναδρομικής αφήγησης σε α΄ πρόσωπο.

8) Ειρωνεία έχουμε, όταν ένα πρόσωπο του έργου αγνοεί  την αλήθεια, την οποία τα άλλα πρόσωπα του έργου ή  ο ακροατής(αναγνώστης) τη γνωρίζουν .O  Oδυσσέας, π.χ., κλαίει ξυπνώντας (ν 200), γιατί πιστεύει ότι οι Φαίακες δεν τον αποβίβασαν στην Iθάκη.

9)Επιβράδυνση: η τεχνική με την οποία ο ποιητής παρεμβάλλει κάποια διήγηση, σε καίρια σημεία των επών, αποσπώντας έτσι την προσοχή του ακροατή από το κύριο θέμα και καθυστερώντας την πλοκή  αυξάνοντας την ένταση και την αγωνία του ή θέλοντας να τον ηρεμήσσει μετά από μια εκρηκτική σκηνή..

10) In medias res (από τη μέση): στην τεχνική αυτή η αφήγηση δεν ξεκινάει από την αρχή των γεγονότων, αλλά από ένα άλλο σημείο της ιστορίας, από το γεγονός που αποτελεί το κέντρο του μύθου. .Τα γεγονότα, δηλαδή, δεν παρουσιάζονται με τη χρονική σειρά με την οποία έγιναν .

11) Κοινωνική οργάνωση: είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί και λειτουργεί μια κοινωνία. Στην Οδύσσεια κυρίαρχη κοινωνική ομάδα είναι οι βασιλιάδες (όπως ο Οδυσσέας ), αλλά σημαντική θέση στη ζωή της κοινωνίας  έχουν και άνθρωποι που δεν έχουν αριστοκρατική καταγωγή (ναυτικοί, υπηρέτες, βοσκοί). Π.χ. ο βοσκός Εύμαιος βοηθά τον Οδυσσέα να εξοντώσει τους μνηστήρες και να πάρει ξανά την εξουσία στην Ιθάκη.

12)Παρομοίωση :όταν συγκρίνεται ή παραβάλλεται ένα πρόσωπο ή πράγμα με κάτι άλλο.(τη χρησιμοποιεί πολύ συχνά ο ποιητής στα δύο έπη του).Ο ποιητής αντλεί το υλικό του από την πλούσια φύση και την κοινωνική ζωή, εκφράζοντας έτσι την αγάπη του και για τα δύο. Η λειτουργικότητα της παρομοίωσης είναι πολλαπλή: στολίζει και ενισχύει τη διήγηση διασπώντας τη μονοτονία, ανακόπτει πρόσκαιρα τη δράση και ενδυναμώνει κατάλληλα την ψυχική διάθεση των ακροατών με τους συναισθηματικούς τόνους που τη διατρέχουν. Παράλληλα, η ειρηνική ζωή είναι παρούσα στην ατμόσφαιρα του πολέμου.

13)Πνευματικός πολιτισμός: Περιλαμβάνει τις αξίες, τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τους κανόνες που επικρατούν σε μια εποχή. Σε αυτόν εντάσσονται οι θρησκευτικές αντιλήψεις καθώς και οι λατρευτικές συνήθειες μιας εποχής

14)Προοικονομία: αφηγηματική  τεχνική με την οποία  προετοιμάζονται οι σκηνές που θα ακολουθήσουν και προειδοποιείται ο ακροατής γι' αυτά που θα γίνουν· προβάλλεται, έτσι ,το περιεχόμενο σε αδιάσπαστη ενότητα. Με αυτήν το βάρος δίνεται στο πώς θα παρουσιαστεί αυτό που θα συμβεί. 

15)Τυπικοί ομηρικοί στίχοι, σκηνές, επίθετα, αριθμοί: τυπικοί λέγονται οι στίχοι που επαναλαμβάνονται συχνά αυτούσιοι ή λίγο παραλλαγμένοι στο ομηρικό έπος για λόγους μέτρου.

Επίσης, τους ήρωες και τους θεούς συνοδεύουν συγκεκριμένα επίθετα που επαναλαμβάνονται μέσα στο έπος. π.χ. γλαυκομάτα (γαλανομάτα) Αθηνά. Τα επίθετα αυτά είναι κατά κανόνα σύνθετα και εντυπωσιάζουν με την έκταση και την αξία του νοήματός τους.  Κάποιες σκηνές επαναλαμβάνονται ,επίσης. π.χ. το τυπικό της φιλοξενίας. Στο έπος υπάρχουν και οι τυπικοί αριθμοί π.χ. τρία(και τα πολλαπλάσιά του),επτά.

16) Υλικός πολιτισμός: Είναι τα αντικείμενα, οι πρώτες ύλες, η χρήση τους σε μια ορισμένη εποχή (π.χ. χαλκός, σίδερο κλπ.).

17) Υστεροφημία: Είναι η αντίληψη ότι η φήμη συνοδεύει έναν άνθρωπο και μετά το θάνατό του. Φήμη αποκτούσε  κάποιος που αρίστευε στη μάχη αλλά και κάποιος που έκανε ταξίδια.

Οι θεοί στο έπος

1) Ανθρωπομορφισμός: είναι η αντίληψη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή και ,επιπλέον, ότι  διακρίνονται, όπως οι άνθρωποι, από πάθη, συναισθήματα, επιθυμίες(παντρεύονται ,απιστούν, ζηλεύουν..)

2) Ενανθρώπιση: είναι η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την θεϊκή τους μορφή, αλλά με τη μορφή ανθρώπου. Είναι ορατοί σε όλους ,αλλά οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι πρόκειται για θεούς ( η θεά  Αθηνά εμφανίζεται στον Τηλέμαχο ως Μέντης).

3) Επιφάνεια θεού: είναι η εμφάνιση ενός θεού στους ανθρώπους ,όχι με ανθρώπινη μορφή, αλλά με υπερφυσικό τρόπο (η Αθηνά αφήνει τον Τηλέμαχο και φεύγει πετώντας σαν πουλί).

4) Άτη-Ύβρη-Νέμεση-Τίση:

 Άτη  είναι η τύφλωση του ανθρώπινου νου, αυτή οδηγεί τον άνθρωπο στην ύβρη.

Ύβρη είναι η αλαζονική και χωρίς σεβασμό συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στους θεούς .Ο άνθρωπος ξεπερνά τα όρια, θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο από τους θεϊκούς νόμους ,δεν σέβεται τους άλλους και έτσι διαπράττει ύβρη.

Νέμεση είναι η οργή των θεών για την ανθρώπινη ύβρη.

Τίση είναι η  σκληρή τιμωρία του ανθρώπου για την αλαζονική συμπεριφορά του,την ύβρη.

Αφηγηματικοί τρόποι

1)Αφήγηση: ο ποιητής διηγείται σε τρίτο πρόσωπο τα γεγονότα .

2)Περιγραφή: ο αφηγητής σταματά την έκθεση των γεγονότων και μας δίνει την εικόνα ενός χώρου, ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου (σε γ΄ ενικό πρόσωπο).

3)Μονόλογος: ένα πρόσωπο παίρνει τον λόγο και μιλάει σε πρώτο πρόσωπο.

4)Εσωτερικός μονόλογος: είναι η απόδοση των σκέψεων και των συναισθημάτων ενός προσώπου σε α΄ ενικό πρόσωπο.

5)Διάλογος: δύο ή περισσότερα πρόσωπα συνομιλούν σε ευθύ λόγο..

6) Σχόλιο: ο αφηγητής εκφράζει την άποψή του  για τα πρόσωπα ή τα γεγονότα που αφηγείται.