Οι Ερωτηματικές προτάσεις-Ευθείες-Πλάγιες ,Θεωρία-Ασκήσεις,Γλώσσα Γ΄Γυμνασίου

 Ερωτηματικές προτάσεις-Ευθείες-Πλάγιες ,Θεωρία-Ασκήσεις,Γλώσσα Γ΄Γυμνασίου

Ερωτηματικές προτάσεις-Ευθύς -Πλάγιος λόγος

Ως προς το περιεχόμενό τους οι προτάσεις διακρίνονται σε:

Προτάσεις αποφαντικές (ή κρίσης): είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται μια γνώμη, μια κρίση ή ανακοινώνεται κάτι. Προτάσεις προστακτικές (ή επιθυμίας): είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται επιθυμία, προτροπή ή υπόσχεση. Προτάσεις επιφωνηματικές: είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζονται έντονα συναισθήματα Στον γραπτό λόγο συνοδεύονται με θαυμαστικό (!),ενώ στον προφορικό χαρακτηρίζονται από το ανέβασμα της φωνής.

Προτάσεις ερωτηματικές: είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται ερώτηση. Εκφέρονται με οριστική ή υποτακτική. Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα, όταν η ερώτηση αφορά ένα από τα συστατικά της πρότασης (ερωτήσεις μερικής άγνοιας), π.χ. Ποιος σε ενόχλησε σήμερα; Όταν η ερώτηση αφορά ολόκληρη την πρόταση (ερωτήσεις ολικής άγνοιας), δεν υπάρχει ερωτηματική αντωνυμία, π.χ. Υπάρχει καλύτερος μαθητής από τον Ιωάννου;

Oι ερωτήσεις χωρίζονται σε ευθείες και πλάγιες.

Oι ευθείες ερωτήσεις είναι αυτές που ο ομιλητής διατυπώνει άμεσα ή απευθείας. Eίναι κύριες ανεξάρτητες προτάσεις. Πολλές φορές εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες ή ερωτηματικά επιρρήματα (μη, μήπως, άραγε, τάχα κ.λπ.).

(π.χ. «Tι είναι ο ρατσισμός;» «Yπάρχει σήμερα ρατσισμός στην Eλλάδα;»)

 Πλάγιες είναι οι ερωτήσεις που έγιναν ή γίνονται ή πρόκειται να γίνουν και τις οποίες ο ομιλητής μεταφέρει σε κάποιον άλλο.

(π.χ. «Tο κορίτσι ρώτησε τον πατέρα του τι είναι ρατσισμός»)

Oι ερωτήσεις διακρίνονται ανάλογα με τη σκοπιμότητα του ομιλητή σε:

 γνήσιες ερωτήσεις με τις οποίες ζητάμε πληροφορίες

(π.χ. «Πού θα πάτε εκδρομή;» «Tι είναι η προκατάληψη;»)

 ρητορικές ερωτήσεις, οι οποίες ουσιαστικά δεν είναι ερωτήσεις, αλλά διατυπώνουν με έμφαση μια κρίση.

(π.χ. «Tι κι αν έχεις –ας πούμε– πρόβλημα όρασης;»)

ερωτήσεις προσταγής, οι οποίες ουσιαστικά διατυπώνουν με ευγένεια κάποια προσταγή ή παράκληση    (π.χ. «Θα μου πεις για το ρατσισμό;»)

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Πλάγιες ερωτηματικές (πλάγιες ερωτήσεις) ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες (ποιος, πόσος, τι ...), με ερωτηματικά επιρρήματα (πού, πώς, πότε ….) και με ορισμένους συνδέσμους, όπως τους :αν, γιατί, μήπως, και εκφράζουν ερώτηση ή απορία.

Oι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εισάγονται:

 Όταν είναι ολικής άγνοιας: με το ερωτηματικό μόριο αν ή το μη, μήπως, μην τυχόν→ π.χ. Με ρώτησε αν τον γνωρίζω. Μπορούμε να δώσουμε απάντηση με ναι ή όχι.

 Όταν είναι μερικής άγνοιας: όπως και οι αντίστοιχες ευθείες ερωτήσεις, δηλαδή με κάποια ερωτηματική αντωνυμία ή επίρρημα.→ π.χ. Σκέφτεται τι να κάνει. Εξήγησέ μου πώς να πάω. Η απάντηση δεν είναι   ναι ή όχι.

Διακρίνονται, όπως και οι ερωτηματικές προτάσεις (ευθείες ερωτήσεις), σε προτάσεις ολικής και μερικής άγνοιας.

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις λειτουργούν ως:

Αντικείμενο σε ρήματα και εκφράσεις που δηλώνουν ερώτηση, απορία, αίσθηση, αμφιβολία κτλ.(ρωτώ, μαθαίνω, απορώ, λέω,  εξηγώ, δείχνω, θυμάμαι, σκέφτομαι, καταλαβαίνω, νιώθω, βλέπω, γνωρίζω, αγνοώ, αμφιβάλλω, δεν έχω ιδέα, δεν είμαι βέβαιος κτλ.).

π.χ. Αμφιβάλλω αν θα έρθει για τις προαγωγικές εξετάσεις.

Απορώ τι θέλει από σένα.

 

Υποκείμενο σε απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων της προηγούμενης παραγράφου.

π.χ. Είναι άγνωστο πώς λειτουργεί αυτό το καινούργιο μηχάνημα.

Είναι αμφίβολο αν θα διαβάσει.

 

Επεξήγηση σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων και εκφράσεων των προηγούμενων παραγράφων (π.χ. ερώτηση, απορία, αμφιβολία κτλ.) και σε δεικτικές και αόριστες αντωνυμίες.  π.χ. Ο μαθητής έχει μια απορία, πότε θα γίνει η  μουσική εκδήλωση στον Δήμο.   Με ρώτησε αυτό, πότε θα φύγουμε .Μόνο σε αυτή την περίπτωση χωρίζονται με κόμμα από την πρόταση από την οποία εξαρτώνται.

 

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις έχουν άρνηση δε(ν) (όταν υπάρχει να, έχουν άρνηση μη[ν]) και εκφέρονται με οριστική που εκφράζει κάτι πραγματικό ή μια δυνατότητα και υποτακτική που εκφράζει απορία, π.χ. Απορούμε όλοι οι φίλοι του γιατί δεν έρχεται στις εκδηλώσεις τελευταία. Αναρωτιέμαι γιατί να μην έρχεται στη δουλειά.

Ευθύς και πλάγιος λόγος

Τα λόγια κάποιου τα ακούμε με δύο τρόπους:

-άμεσα, δηλαδή απευθείας από αυτόν που μιλά.

 π.χ. Θα έρθω σε λίγο.

Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι ο λόγος είναι ευθύς.

- έμμεσα, δηλαδή  από κάποιον άλλο, που μας  μεταφέρει τα λόγια του τρίτου, εξαρτημένα από ρήματα όπως λέω, ρωτώ, γνωρίζω ,σκέφτομαι…

Π.χ. Είπε ότι θα έρθει.

  Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι ο λόγος είναι πλάγιος.

Όταν τα λόγια κάποιου μας τα μεταφέρει ένας τρίτος ,όπως ακριβώς έχουν ειπωθεί, τότε ο λόγος είναι ευθύς:

π.χ. Ευθύς λόγος: Θα κάνω ό,τι θέλω.

Ευθύς λόγος: Αυτός είπε: «Θα κάνω ό,τι  θέλω».

Πλάγιος λόγος: Αυτός είπε ότι θα έκανε ό,τι ήθελε.

Όταν ο ευθύς λόγος μετατρέπεται σε πλάγιο, γίνονται οι ακόλουθες μεταβολές:

- Οι κύριες προτάσεις κρίσεως μετατρέπονται > σε δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις: π.χ. Ευθύς λόγος: Φεύγω.

Πλάγιος λόγος: Είπε ότι φεύγει.

-Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας μετατρέπονται >σε δευτερεύουσες βουλητικές προτάσεις:

π.χ. Ευθύς λόγος: Μη στενοχωριέσαι.

Πλάγιος λόγος: Με  συμβούλεψε να μη στενοχωριέμαι.

-Οι ευθείες ερωτήσεις μετατρέπονται >σε πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις:

π.χ. Ευθύς λόγος: Πού πήγες χθες;

Πλάγιος λόγος: Με ρώτησε πού πήγα την προηγούμενη μέρα.

- Οι δευτερεύουσες προτάσεις παραμένουν δευτερεύουσες ίδιου είδους ,όταν ο ευθύς λόγος μετατρέπεται σε πλάγιο.

π.χ. Ευθύς λόγος :Θα πήγαινα κι εγώ στο θέατρο αν  ήξερα ότι έπαιζε ο Χ.

Πλάγιος λόγος: Είπε ότι θα πήγαινε κι αυτή στο θέατρο, αν ήξερε ότι έπαιζε ο Χ.

Άλλες αλλαγές από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω παραδείγματα, κατά τη μετατροπή του λόγου από ευθύ σε πλάγιο μπορεί να γίνουν και αλλαγές:

- στα πρόσωπα του ρήματος

- στα πρόσωπα των αντωνυμιών

- στις εγκλίσεις των ρημάτων

- στους χρόνους των ρημάτων (όταν ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από ρήμα ιστορικού/παρελθοντικού χρόνου)

- στα τοπικά ή χρονικά επιρρήματα.

Παραδείγματα:1. Ευθύς λόγος: Πήγαινε. Πλάγιος λόγος: Τον προέτρεψε να πάει.

(αλλαγή στην έγκλιση από προστακτική σε υποτακτική, στο πρόσωπο από β' σε γ΄)

2. Ευθύς λόγος. Είναι αδύνατο να φύγω. Πλάγιος λόγος: Του έλεγε ότι ήταν αδύνατο να φύγει.

(αλλαγή στο χρόνο του ρήματος από ενεστώτα σε παρατατικό, στο πρόσωπο από α' ή β' σε γ')

3. Ευθύς λόγος.: Αύριο τα παιδιά θα πάνε βόλτα. Πλάγιος λόγος.: Ο πατέρας ανακοίνωσε ότι την επόμενη μέρα τα παιδιά θα πάνε ή θα πήγαιναν βόλτα.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ:

A.Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις και να προσδιορίσετε το είδος και τον συντακτικό τους ρόλο:

1)Ρωτούσε τι θέλουμε.

2)Δεν είναι βέβαιο αν κατάλαβε καλά.

3)Ξέρω πόσο ενδιαφέρεται για μας.

4)Είναι παράξενο πώς δουλεύει το μυαλό του.

5)Αυτό δεν καταλαβαίνει, ποια είναι η διαφορά των δύο ομάδων.

6)Δεν ήξερε τι να απαντήσει.

7)Δεν έχει ιδέα τι του λέτε.

8)Στην απορία μου ,πού θα βρούμε τα χρήματα για το ταξίδι, δεν απάντησε κανένας.

9) Είναι αμφίβολο αν θα συμφωνήσει μαζί σου

10)Καταλαβαίνω πώς νιώθετε .

11)΄Ένα πράγμα δεν ξέρω, αν θα νικήσει η ομάδα του.

12)Ξέρεις πόσο σε σκέφτομαι.

13) Απορώ πώς κοιμάσαι με τόση φασαρία.

14) Δεν είναι βέβαιο πού θα τους συναντήσω.

Β.  Να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο επιλέγοντας κάθε φορά διαφορετικό ρήμα εξάρτησης με τη βοήθεια και του παρακάτω πίνακα:

Ρωτώ, απορώ, λέω, εξηγώ, γράφω, δηλώνω, καταλαβαίνω, αγνοώ, σκέφτομαι, προτρέπω, ανησυχώ, παρατηρώ, διαπιστώνω, νομίζω, θεωρώ, πιστεύω, κατηγορώ, παραπονιέμαι, αναρωτιέμαι, ισχυρίζομαι, υποστηρίζω, τονίζω.

 

1. Δε θα απαντήσω στις κατηγορίες του ………………………………………………..

2.Περιμένετε ώσπου να ολοκληρωθεί ο έλεγχος………………………………………

3.Θα μελετήσω προσεκτικά το αίτημά σας. ……………………………………………

4. Οι συνεργάτες μου είναι τίμιοι και ειλικρινείς…………………………………………

5.Θα κρατήσεις την υπόσχεση που μου έδωσες;……………………………………..

6.Ετοιμαστείτε για βουτιά στη θάλασσα....................................................................