Επίθετα δευτερόκλιτα ,Θεωρία-Ασκήσεις. Η δεικτική αντωνυμία Ενότητα 8η ,Αρχαία Α΄ Γυμνασίου

Επίθετα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ιδιότητα ή ποιότητα ουσιαστικών. σοφὸς (ἀνήρ), καλὴ (γυνή), ὑψηλὸν (ὄρος)·

Από τα επίθετα:

1) πολλά είναι τρικατάληκτα με τρία γένη, δηλ. έχουν τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο) και τρεις καταλήξεις, μία για κάθε γένος: ὁ σοφός, ἡ σοφή, τὸ σοφόν — ὁ βαθύς, ἡ βαθεῖα, τὸ βαθύ·

2) αρκετά είναι δικατάληκτα με τρία γένη, δηλ. έχουν τρία γένη, αλλά μόνο δύο καταλήξεις, μία για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο: ὁ, ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον — ὁ, ἡ ἐπιμελής, τὸ ἐπιμελές·

3) μερικά είναι μονοκατάληκτα με δύο γένη, δηλ. έχουν μόνο δύο γένη, το αρσενικό και το θηλυκό, και μία κοινή κατάληξη: ὁ, ἡ πένης — ὁ, ἡ φυγὰς .

 

Τα επίθετα ανάλογα με την κατάληξή τους κλίνονται κατά μία από τις κλίσεις των ουσιαστικών. Και:

1) τα τρικατάληκτα με τρία γένη σχηματίζουν το θηλυκό πάντοτε κατά την α΄ κλίση (ἡ δικαία, ἡ καλή — ἡ βαθεῖα, ἡ πᾶσα) και το αρσενικό και το ουδέτερο άλλα κατά τη β΄ κλίση και άλλα κατά την γ΄ κλίση (ὁ δίκαιος, τὸ δίκαιον, γεν. τοῦ δικαίου — ὁ ἅπας, τὸ ἅπαν, γεν. τοῦ ἅπαντος)·

2) τα δικατάληκτα με τρία γένη κλίνονται άλλα κατά τη β΄ και άλλα κατά την γ΄ κλίση: ὁ, ἡ βάρβαρος, τὸ βάρβαρον, γεν. τοῦ βαρβάρου — ὁ, ἡ σώφρων, τὸ σῶφρον, γεν. τοῦ σώφρονος·

3) τα μονοκατάληκτα με δύο γένη κλίνονται τα περισσότερα κατά την γ΄ κλίση: ὁ, ἡ φυγάς, γεν. φυγάδος — ὁ, ἡ πένης, γεν. πένητος.

 

α) Τρικατάληκτα με 3 γένη (σε -ος, -η, -ον και -ος, -α, -ον)

 

Ενικός αριθμός
ον.	σοφὸς	σοφὴ	σοφὸν	δίκαιος	δικαία	δίκαιον
γεν.	σοφοῦ	σοφῆς	σοφοῦ	δικαίου	δικαίας	δικαίου
δοτ.	σοφῷ	σοφῇ	σοφῷ	δικαίῳ	δικαίᾳ	δικαίῳ
αιτ.	σοφὸν	σοφὴν	σοφὸν	δίκαιον	δικαίαν	δίκαιον
κλ.	σοφὲ	σοφὴ	σοφὸν	δίκαιε	δικαία	δίκαιον
Πληθυντικός αριθμός
ον.	σοφοὶ	σοφαὶ	σοφὰ	δίκαιοι	δίκαιαι	δίκαια
γεν.	σοφῶν	σοφῶν	σοφῶν	δικαίων	δικαίων	δικαίων
δοτ.	σοφοῖς	σοφαῖς	σοφοῖς	δικαίοις	δικαίαις	δικαίοις
αιτ.	σοφοὺς	σοφὰς	σοφὰ	δικαίους	δικαίας	δίκαια

κλ.

σοφοὶ

σοφαὶ

σοφὰ

δίκαιοι

δίκαιαι

δίκαια

Επίθετα σε ος, -η, -ον: ἀγαθὸς (-ή, -όν), ἁγνός, θερμός, κακός, καλός, πιστός, σεμνός, ὑψηλός· ἀρχικός, ἠθικός, θετικός, λογικός, σωματικός, φυσικός, ψυχικός· ἐαρινός, νυκτερινός, χειμερινός - φίλος (φίλη, φίλον), ἴσος,

Επίθετα σε -ος, -α, -ον: ἀραιὸς (-ά, -όν), δεξιός, παλαιός, στερεός· καθαρός, λαμπρός, μικρός, πονηρός - ἀνδρεῖος (-εία, -εῖον), ἀρχαῖος, γενναῖος, νέος, λεῖος, ὡραῖος· διψαλέος, θαρραλέος, πειναλέος - ἅγιος (-ία, -ιον), ἄξιος, βέβαιος, ἐπιτήδειος, πλούσιος, τέλειος κ.ά. 

Παρατηρήσεις

Το θηλυκό των τρικατάληκτων επιθέτων σε -ος:

1) λήγει σε -η, αν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από το ρ: ἀγαθός, ἀγαθή — πιστός, πιστή· λήγει σε -α, αν πριν από την κατάλ. -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ρ: ἅγιος, ἁγία — γενναῖος, γενναία — φαιδρός, φαιδρὰ (εκτός από το ὄγδοος, ὀγδόη)·

2) στην ονομαστική, γεν. και κλητ. του πληθυντικού τονίζεται όπου και όπως τονίζεται στις ίδιες πτώσεις το αρσενικό: ἡ ἁγία — αἱ ἅγιαι, τῶν ἁγίων, ὦ ἅγιαι (όπως οἱ ἅγιοι, τῶν ἁγίων, ὦ ἅγιοι)· ἡ γενναία — αἱ γενναῖαι, τῶν γενναίων, ὦ γενναῖαι (όπως οἱ γενναῖοι,τῶν γενναίων, ὦ γενναῖοι)· ἡ φαιδρὰ — αἱ φαιδραί, τῶν φαιδρῶν, ὦ φαιδραὶ (όπως οἱ φαιδροί, τῶν φαιδρῶν, ὦ φαιδροί). Έτσι και αἱ μύριαι (= δέκα χιλιάδες), τῶν μυρίων, ὦ μύριαι (όπως οἱ μύριοι, τῶν μυρίων, ὦ μύριοι)· αἱ μυρίαι (= αναρίθμητες), τῶν μυρίων, ὦ μυρίαι (όπως οἱ μυρίοι, τῶν μυρίων, ὦ μυρίοι).

β) Δικατάληκτα με τρία γένη (σε -ος, -ον)

(θ. ἀφθονο-)
Ενικός αριθμός
ον.	ὁ ἡ	ἄφθονος	τὸ	ἄφθονον
γεν.	τοῦ τῆς	ἀφθόνου	τοῦ	ἀφθόνου
δοτ.	τῷ τῇ	ἀφθόνῳ	τῷ	ἀφθόνῳ
αιτ.	τὸν τήν	ἄφθονον	τὸ	ἄφθονον
κλ.	(ὦ)	ἄφθονε	(ὦ)	ἄφθονον
Πληθυντικός αριθμός
ον.	οἱ αἱ	ἄφθονοι	τὰ	ἄφθονα
γεν.	τῶν	ἀφθόνων	τῶν	ἀφθόνων
δοτ.	τοῖς ταῖς	ἀφθόνοις	τοῖς	ἀφθόνοις
αιτ.	τοὺς τὰς	ἀφθόνους	τὰ	ἄφθονα
κλ.	(ὦ)	ἄφθονοι	(ὦ)	ἄφθονα

 

 

 

Παρατηρήσεις

Από τα δευτερόκλιτα επίθετα είναι δικατάληκτα:

α) τα περισσότερα από τα σύνθετα σε -ος: ὁ, ἡ ἄγονος, τὸ ἄγονον —

ὁ, ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον –

ὁ, ἡ ἄκαιρος, τὸ ἄκαιρον –

ὁ, ἡ ἄκαρπος, τὸ ἄκαρπον –

ὁ, ἡ ἀξιόμαχος, τὸ ἀξιόμαχον –

ὁ, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον … 

β) τα απλά επίθετα αἴθριος, αἰφνίδιος, βάναυσος, βάρβαρος, βάσκανος, βέβηλος, γαμήλιος, δόκιμος, ἕωλος (= παλιός), ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος, κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος, τιθασὸς (= εξημερωμένος, ήμερος)

γ) μερικά επίθετα σε -ος, που χρησιμοποιούνται (στο αρσεν. και το θηλ.) και ως ουσιαστικά: ὁ, ἡ ἀγωγός, τὸ ἀγωγὸν (= αυτός που οδηγεί, που φέρνει) — ὁ, ἡ βοηθός, τὸ βοηθὸν (= αυτός που βοηθεί) — ὁ, ἡ τιμωρός, τὸ τιμωρὸν (= αυτός που τιμωρεί) — ὁ, ἡ τύραννος, τὸ τύραννον (= τυραννικός).

(Η θεωρία από τη Γραμματική αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Μ.Οικονόμου)

 

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ:👇

1)Να συμπληρώσετε τον πίνακα με το θηλυκό και το ουδέτερο των επιθέτων:

Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
ὁ ἀγαθός
ὁ ξηρός
ὁ ἀθάνατος
ὁ  γαμήλιος
ὁ πλούσιος
ὁ  ἅγιος
ὁ ἒντιμος
ὁ  ὑψηλός·
ὁ πονηρός
ὁ  ἄκαρπος

2) Να εντοπίσετε τα επίθετα β ΄κλίσης στο παρακάτω κείμενο και να τα μεταφέρετε στα άλλα δύο γένη στην ίδια πτώση και αριθμό:👉

Οἱ Πέρσαι τοὺς νέους παρὰ τοῖς δημοσίοις διδασκάλοις ἐπαίδευον ἐν κοινοῖς διδασκαλείοις. Οἱ διδάσκαλοι τῶν Περσῶν σοφοὶ καὶ χρηστοὶ πολῖται ἦσαν. Τοὺς φαύλους ἐν ταῖς συνηθείαις νέους ἰσχυρῶς ἐκόλαζον. Διὸ δικαιοσύνην ἐμάνθανον καὶ πονηροῦ ἢ αἰσχροῦ ἔργου ἀπεῖχον. Τὴν δ’ ἀδικίαν ἔφευγον καὶ τὴν φιλίαν ἐθεράπευον· ἡ γὰρ τῶν δικαίων φιλία ἀγαθῶν πηγή ἐστιν, ἡ δὲ τῶν ἀδίκων ἀπατηλὴ καὶ οὐ μόνιμος. Οὕτω οἱ νέοι τῶν Περσῶν ὕστερον ἀγαθοὶ μὲν καὶ φιλόστοργοι, φιλόκαλοι δὲ καὶ φιλότιμοι πολῖται ἦσαν. Καὶ τὴν ἀχαριστίαν δὲ τῶν νέων ἐκόλαζον οἱ Πέρσαι· τοὺς γὰρ ἀχαρίστους ἀδίκους ἐνόμιζον οὐ μόνον περὶ φίλους, ἀλλὰ καὶ περὶ θεούς. Πρὸς δὲ οἱ νέοι ἐν μετρίᾳ διαίτῃ διῆγον. Μέχρι μὲν ἑπτακαίδεκα ἐτῶν οὔτω ἐπαίδευον τοὺς νέους. Ἐκ δὲ τούτου οἱ χρηστοὶ νέοι συνῆσαν τῶν ἐφήβων, οἱ δὲ τῶν ἐφήβων φρόνιμοι καὶ ἀνδρεῖοι τοῖς τελείοις πολίταις συνῆσαν καὶ μετελάμβανον ἀρχῶν καὶ τιμῶν.

( Ἀνατροφὴ τῶν νέων παρὰ Πέρσαις.,από το «Αναγνωστικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης»,Γ.Ζούκη)

ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ,ΖΟΥΚΗ

ΚΑΙ  ΑΛΛΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 

ΔΕΙΤΕ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΕΔΩ:

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20arxaia/b.klisi.1.htm


http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/2askiseis/epitheta-b-klisi-keimeno.htm

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20arxaia/deuroklita-epitheta1.htm

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20arxaia/b.klisi.3antistixisi.htm

Δεικτικές αντωνυμίες

 Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν δείξιμο (αισθητό ή νοητό).

Δεικτικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνικής είναι οι ακόλουθες (όλες τρικατάληκτες με τρία γένη):

οὗτος, αὕτη, τοῦτο

ἐκεῖνος, ἐκείνη, ἐκεῖνο

ὅδε, ἥδε, τόδε (= αυτός εδώ, αυτός δα, ο εξής)

τοιόσδε, τοιάδε, τοιόνδε ή τοιοῦτος, τοιαύτη, τοιοῦτο(ν) (= τέτοιος).

τηλικόσδε, τηλικήδε, τηλικόνδε ή τηλικοῦτος, τηλικαύτη, τηλικοῦτο(ν) (= τόσο μεγάλος).

  Η αντωνυμία οὗτος, αὗτη, τοῦτο κλίνεται  ως εξής:

	Ενικός αριθμός			Πληθυντικός αριθμός
ον.	οὗτος	αὕτη	τοῦτο	οὗτοι	αὗται	ταῦτα
γεν.	τούτου	ταύτης	τούτου	τούτων	τούτων	τούτων
δοτ.	τούτῳ	ταύτῃ	τούτῳ	τούτοις	ταύταις	τούτοις
αιτ.	τοῦτον	ταύτην	τοῦτο	τούτους	ταύτας	ταῦτα
κλ.	(ὦ) οὗτος	(ὦ) αὕτη	—	—	—	—

ΕΞ

ΞΑΣΚΗΣΗ  111

ΕΑΣΚΗΣΗ 

 ος, αὕτ