Οι αντωνυμίες στη νεοελληνική γλώσσα-τα είδη τους-Ασκήσεις

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ  

                                                                                                           

 Αντωνυμίες λέγονται οι λέξεις που χρησιμοποιούμε αντί ονόματος, δηλαδή στη θέση ουσιαστικού ή επιθέτου. Η αντωνυμία πρέπει να αντικαθιστά ένα όνομα που είναι γνωστό ή έχει δηλωθεί τουλάχιστο μια φορά, γιατί διαφορετικά δημιουργείται ασάφεια και αοριστία στο λόγο.

Οι αντωνυμίες διακρίνονται σε 8 είδη:

1. Προσωπικές είναι οι αντωνυμίες που αντικαθιστούν τα τρία πρόσωπα του λόγου. Δηλαδή: εγώ – εσύ - αυτός, αυτή , αυτό. Κλίνονται ως εξής:

ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΣΩΠΟ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ			ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ονομ.	εγώ	εσύ	εμείς	εσείς
γεν.	εμένα (μου)	εσένα (σου)	εμάς (μας)	εσάς (σας)
αιτιατ.	εμένα (με)	εσένα (σε)	εμάς (μας)	εσάς (σας)
κλητ.	-	εσύ	-	εσείς

ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ				ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ονομ.	αυτός (τος)	αυτή (τη)	αυτό (το)	αυτοί (τοι)	αυτές (τες)	αυτά (τα)
γεν.	αυτού (του)	αυτής (της)	αυτού (του)	αυτών (τους)	αυτών (τους)	αυτών (τους)
αιτιατ.	αυτόν (τον)	αυτήν (την)	αυτό (το)	αυτούς (τους)	αυτές (τις,τες)	αυτά (τα)
κλητ.	-

 

 

Προσοχή: Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τα άρθρα, με τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών. Τα άρθρα συνοδεύουν ονόματα, ενώ οι αντωνυμίες, συνοδεύουν ρήματα.

Του Νίκου, της τάξης, του αλόγου. (εδώ έχουμε άρθρα).Του μίλησα, της έδειξα, του φώναξα. (εδώ έχουμε προσωπικές αντωνυμίες).Του (προσωπική αντωνυμία) μίλησα του (άρθρο) ανθρώπου. Τον (προσωπική αντωνυμία) έπιασαν τον (άρθρο) κλέφτη.                                                                                                                                                                  

   2. Δεικτικές αντωνυμίες.

Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες, που τις χρησιμοποιούμε για να δείχνουμε κάτι χωρίς να το ονομάζουμε. Αυτές είναι:

1	Αυτός, αυτή, αυτό. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε όσα βρίσκονται κοντά μας.
2	(Ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε όσα βρίσκονται πολύ κοντά μας.
3	Εκείνος, εκείνη, εκείνο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε όσα βρίσκονται μακριά μας.
4	Τέτοιος, τέτοια, τέτοιο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε ποιότητα.
5	Τόσος, τόση, τόσο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε ποσότητα.

3. Οριστικές αντωνυμίες.
Οριστικές λέγονται οι αντωνυμίες που ξεχωρίζουν κάτι από άλλα του ίδιου είδους. Οι αντωνυμίες αυτές είναι:
1. Το επίθετο ίδιος, ίδια, ίδιο, και
2. Το επίθετο μόνος, μόνη, μόνο

4. Αόριστες αντωνυμίες.
Αόριστες λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα αόριστα, χωρίς να το ονομάζουν. Αυτές είναι:

1	Ένας, μια, ένα.
2	Καθένας καθεμιά, καθένα.
3	Kάποιος, κάποια, κάποιο.
4	Κανένας, καμιά, κανένα
5	Kάμποσος, κάμποση, κάμποσο
6	Άλλος, άλλη, άλλο
7	(ο, η, το) δείνα, τάδε
8	κάτι, κατιτί, καθετί.

5. Αναφορικές αντωνυμίες. Αναφορικές λέγονται οι αντωνυμίες με τις οποίες ολόκληρη η πρόταση αναφέρεται σε μια λέξη. Αυτές είναι: τα άκλιτα που, ό,τι (π.χ. πού είναι τα παιδιά; (κοίταζε σαν παιδί που τα καταλαβαίνει όλα, μάζευε ό,τι έβρισκε, κ.λ.π.)  .α. ο οποίος, η οποία, το οποίο. (π.χ. το σχολείο στο οποίο έμαθε τα πρώτα του γράμματα, ο γιατρός του χωριού).

β. όποιος, όποια, όποιο. (π.χ. όποιος έρθει πρώτος, θα πάρει το κύπελλο, όποια γράψει καλύτερα, θα κερδίσει ένα ταξίδι, κ.λ.π.γ. το όσος, όση, όσο (π.χ. φάε όσο θέλεις, τράβα με όση δύναμη μπορείς, ας είναι όσοι θέλουν, κ.λ.π.). 

6. Ερωτηματικές αντωνυμίες .Έτσι λέγονται οι αντωνυμίες που τις χρησιμοποιούμε για να κάνουμε ερωτήσεις.
Αυτές είναι:

 

το απόλυτο τι

οι αντωνυμίες ποιος – ποια –ποιο

οι αντωνυμίες πόσος –πόση –πόσο

 

7. Κτητικές αντωνυμίες.
Κτητικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν σε ποιόν ανήκει κάτι. Αυτές είναι:

Οι λέξεις: μου, σου, του, της, μας, σας, τους, όταν ακολουθούν ένα ουσιαστικό(βιβλίο μου, θρανίο σου, σπίτι μας, κ.λ.π.)

Το επίθετο δικός, δική, δικό.(δικό μου βιβλίο, δικό σου θρανίο, δική σου σάκα, δικό του παιχνίδι, κ.λ.π.).

Προσοχή: Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις κτητικές αντωνυμίες με τις προσωπικές. Οι κτητικές αντωνυμίες μπαίνουν ύστερα από ουσιαστικό, ενώ οι προσωπικές, συνοδεύουν ρήμα.
Το σπίτι μου, ο σκύλος μας, η μητέρα της (κτητικές αντωνυμίες). Μίλησέ μου, μας έδειξε, της είπε (προσωπικές αντωνυμίες).Αρρώστησε το σκυλάκι μας (προσωπική αντωνυμία). Η ουρίτσα του (κτητική αντωνυμία) είναι κατεβασμένη. Δεν μου (προσωπική αντωνυμία) μιλάει για τον καημό του (κτητική αντωνυμία).                                       

8. Αυτοπαθείς αντωνυμίες.
Αυτοπαθείς λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν, πως το ίδιο πρόσωπο που ενεργεί, το ίδιο δέχεται και την ενέργεια αυτή. Αυτές είναι:
Τον εαυτό μου, τον εαυτό σου, τον εαυτό του.

 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ-  ΑΣΚΗΣΕΙΣ 

1. Να υπογραμμίσετε τις αντωνυμίες στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους:
α. Κανένας δε γνωρίζει τον αίτιο του κακού.
β. Θα σε περιμένω.           
γ. Μην πειράξεις τα πράγματά μου.
δ. Κάνει ό,τι  θέλεις.
ε. Ποιος χτυπάει την πόρτα;                                                                                                                                                         στ. Εσείς θα έρθετε στη γιορτή;                                                                                                                                                  

2. Στις παρακάτω προτάσεις υπογράμμισε τις αντωνυμίες ως προς το είδος τους και να προσδιορίσετε το συντακτικό τους ρόλο:                                                                              α. Εσείς δε θα φύγετε από δω.   β.  Κάποιοι άνθρωποι είναι πολύ σκληροί.                              γ. Ο καταστηματάρχης μου έδωσε την απόδειξη.   δ. Η απόφασή της είναι αμετάκλητη.            ε. Το βιβλίο σου βρίσκεται μέσα στο ντουλάπι. στ. Να σέβεστε τους άλλους    .                                                       ζ. Του χρωστάει πολλά χρήματα;  

     

          Ο ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΣ  ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΩΝΥΜΙΩΝ        

Όπως και τα ονόματα, λειτουργούν στο λόγο ως :

υποκείμενα : Εκείνοι εμφανίστηκαν τώρα.

 αντικείμενα : Η Μαρία σού το είπε.

 κατηγορούμενα : Τα χρήματα είναι δικά τους.

 επιθετικοί προσδιορισμοί : Τέτοιον άνθρωπο δεν ξαναείδα.

 γενικές προσδιοριστικές : Είναι διαφημιστής του εαυτού του.

 για να συνοδέψουν προθέσεις : Με αυτόν δεν κάνω παρέα.

 ΣΗΜΕΙΩΣΗ(από το σχολικό βιβλίο)

Η αόριστη αντωνυμία ένας, μία, ένα αντικαθιστά ουσιαστικά και εμφανίζεται μόνη της στην πρόταση.
→ π.χ. Ο ένας έπαιρνε τη συνέντευξη και ο άλλος τραβούσε φωτογραφίες.
Δεν πρέπει να συγχέεται με το αόριστο άρθρο που συνοδεύει ουσιαστικά και με το αριθμητικό που αντιδιαστέλλει τη μονάδα με τα πολλά.

Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο συχνά αντικαθίσταται από το αναφορικό που. Όταν όμως συνοδεύει πρόθεση, δεν μπορεί να αντικατασταθεί.

1)Bάλτε ένα ✔ στο σωστό χαρακτηρισμό για κάθε φράση:

-αξίζει τον κόπο:	άρθρο	☐	αντωνυμία	☐
-να το παίξεις σοβαρή:	άρθρο	☐	αντωνυμία	☐
-μια στις τόσες:	αντωνυμία	☐	αριθμητικό	☐
-η βασική δουλειά της:	προσωπική	☐	κτητική	☐
-Να τος!:	αντωνυμία	☐	άρθρο	☐
-ένας τηλεθεατής όπως εγώ:	αντωνυμία	☐	άρθρο	☐
-σας δίνουν:	προσωπική	☐	κτητική	☐

2)Διορθώστε το Λάθος ,όπου υπάρχει , στη στήλη Α ,γράψτε το σωστό στη στήλη Γ  ή βάλτε √ στο Σωστό στη στήλη Β:

Α                                               Β                   Γ

1.Ποιον ρώτησες; Εσένα.-προσωπική αντωνυμία
2.Ο ένας μιλούσε και ο άλλος άκουγε. –αόριστη αντωνυμία
3.Να ακούς αυτό που λέει.                  -επίθετο
4.Ένας δάσκαλος ήρθε.-αόριστη αντωνυμία
5.Ένα από τα είκοσι της τάξης.-αριθμητικό

3)Χωριστείτε σε ομάδες και βρείτε  λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια(παράγωγες, σύνθετες) με τις παρακάτω:

χρόνος
ζωή
βιβλίο
παιδί
τέχνη

4)Γράψτε ένα σύντομο άρθρο (2-3 παραγράφων) για τη σχολική εφημερίδα στο οποίο θα αναφέρετε τις πηγές από τις οποίες  ενημερώνεστε και ψυχαγωγείστε. Αιτιολογήστε την επιλογή σας και χρησιμοποιήστε παραδείγματα. Οργανώστε το υλικό σας σε παραγράφους με ολοκληρωμένη δομή.

(υλικό από το σχολικά βιβλία)