"ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ ",ΠΑΡΑΛΟΓΗ,ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ, "ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ", ΠΑΡΑΛΟΓΗ,ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

                     

                               ΔΟΜΗΜΕΝΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

                       ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
         ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ:  «ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ»,   ΠΑΡΑΛΟΓΗ

Α.ΥΠΟΜΝΗΣΕΙΣ:

1) ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ: 

α)Ο λιτός και πυκνός λόγος. Αποφεύγονται δηλαδή οι μακρηγορίες, τα επίθετα είναι ελάχιστα (συνήθως «χαρακτηριστικά») και ο λόγος συγκροτείται κυρίως με ουσιαστικά και ρήματα:    

β)Η αρχή της ισομετρίας. Κάθε μετρική ενότητα (ημιστίχιο, στίχος ή δίστιχο) περιέχει ένα ολοκληρωμένο νόημα. 
 γ)Η επανάληψη ή ολοκλήρωση του νοήματος του πρώτου ημιστίχιου στο δεύτερο.
 δ)Το θέμα των άσκοπων ερωτημάτων.   
ε)Το θέμα του αδυνάτου- (Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γεφύρι.     Κι αν πέφτουν τα άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες...)   
στ)Οι προσωποποιήσεις: Τα βουνά, τα πουλιά, τα δέντρα, τα άλογα κλπ., δηλαδή κάθε έμψυχο ή άψυχο μπορεί να μιλάει και να παίρνει μέρος στη δράση.
Τα δημοτικά τραγούδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη μουσική, είναι αυτό που λέει το όνομά τους, τραγούδια. Παράγονται από λαϊκούς δημιουργούς συγχρόνως με τη μελωδία ή προσαρμόζονται νέοι στίχοι σε μελωδία γνωστή.
 Καθώς μεταδίδονται με την προφορική παράδοση από τόπο σε τόπο και από γενιά σε γενιά υφίστανται μεταβολές και έτσι δημιουργούνται διαφορετικές μορφές του ίδιου τραγουδιού (παραλλαγές).
Είναι, επίσης ,συνδεδεμένα με διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις: εργασίες (εργατικά), πορείες (του δρόμου), χορούς (χορευτικά), συμπόσια (της τάβλας), γάμους (του γάμου, του γαμπρού, της νύφης), αγερμούς παιδιών (κάλαντα), θανάτους (μοιρολόγια)  
ζ) Τυπικός αριθµός 3 - Νόµος των τριών : σε µια νοηµατική ενότητα παρουσιάζονται συνήθως τρία στοιχεία. Παρουσιάζονται είτε αριθµητικά είτε σε κλίµακα όπου το τρίτο είναι το καλύτερο ή το σηµαντικότερο : Πάνω στηµ πάνω γειτονιά έσιει τρεις αδερφάε  , τηµ µιαλ λαλούν την Αδωρούν, την άλλην Αδωρούσαν,   την τρίτην την καλλήττερηλ  λαλούν τηρ Ροδαφνούσαν.    Ο αριθµός « τρία » είναι ιερός στη λαϊκή παράδοση και κλείνει µέσα του ειδική -µαγική δύναµη. Υπάρχει η πίστη ότι είναι φορέας επιτυχίας. Στη χρήση του αριθµού τρία συντέλεσε και η πίστη στην Αγία Τριάδα. Και τα Πολλαπλάσια του 3 παρουσιάζονται συχνά στο λαϊκό λόγο :Σαράντα πέντε ( 3 Χ 15 < 5 Χ 3 > )µάστοροι κι εξήντα ( 3 Χ 20 )  µαθητάδες τρεις χρόνους εδουλεύανε στης Άρτας το γεφύρι » 

Οι παραλογές αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών τραγουδιών και παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 

 α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα. Από την άποψη αυτή, πλησιάζουν κάπως και συγγενεύουν με τα ακριτικά τραγούδια. 
 β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει όλα τα γνωρίσματα και τα στοιχεία της αφηγηματικής ποιητικής γραφής: αρχή και δέση του μύθου, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και, τέλος, λύση    

γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή     

δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που η λογική μας δεν τα δέχεται ως πραγματικά και φυσικά        

ε) παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό της αφηγηματικής πυκνότητας στην πλοκή του μύθου, με αποτέλεσμα να διακρίνονται από έναν γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου          

στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας. 

Όλα αυτά τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά μπορεί κανείς εύκολα να τα διαπιστώσει και να τα επισημάνει στις δύο καλύτερες παραλογές: «Του Νεκρού αδελφού» και «Του γεφυριού της Άρτας». (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ)

2)«Στοιχείωση» ονόμαζαν οι Βυζαντινοί τη θεμελίωση σημαντικών οικοδομημάτων, όπως κάστρων, υδραγωγείων, ναών, κρηνών, γεφυριών, χωριών ή και πόλεων ακόμη με ανθρωποθυσία.

3)Μοτίβο=ένα βασικό στοιχείο(θέμα,εικόνα,λεκτικός τρόπος...) που επανέρχεται συχνά σ' ένα λογοτέχνημα.

4)Διαβάστε την παραλογή στις σελίδες 12-14 του σχολικού βιβλίου  ή  ΕΔΩ.

5)Το θέμα του τραγουδιού αναπτύσσεται σε 46 δεκαπεντασύλλαβους ιαμβικούς  στίχους χωρίς ομοιοκαταληξία.(το ιαμβικό μέτρο-μια βραχεία και μια μακρά συλλαβή και τονίζεται η β΄συλλαβή)

6)To Γεφύρι της Άρτας (στην λαϊκή παράδοση γιοφύρι της Άρτας) είναι λιθόκτιστη γέφυρα του ποταμού Αράχθου, του 17ου αιώνα, στην πόλη της Άρτας, που έγινε πασίγνωστη από το ομώνυμο θρυλικό δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στην «εξ ανθρωποθυσίας» θεμελίωσή του. Ο ίδιος όρος αποτελεί ,επίσης, σύγχρονη μεταφορική έκφραση, όταν αναφέρονται έργα τα οποία αργούν να ολοκληρωθούν όπως και στον θρύλο του τραγουδιού («Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν»).

7) Δείτε τα βίντεο :https://youtu.be/lgOSnedhJxs%20  και   https://youtu.be/HhX6r05hDYo   και στο : https://youtu.be/y9rq93glv9o

8)Διαβάστε πληροφορίες για το γεφύρι :https://www.mixanitouxronou.gr/olimeris-to-chtizane-to-vradi-egkremizotan-pos-to-gefiri-tis-artas-egine-sinonimo-tou-akatorthotou-ipirxe-gia-chronia-to-fisiko-sinoro-tis-eleftheris-elladas-me-tin-othomaniki-aftokratoria/

9)Σε ποια παλιά δοξασία στηρίζεται αυτή η παραλογή;

Β.ΔΡΑΣΕΙΣ(χωριστείτε σε ομάδες):

1)Ποιο είναι το πρόβλημα που τίθεται από την αρχή στο τραγούδι; Σχολιάστε τη χρήση των αριθμών(45,60) στον πρώτο στίχο.

2)Ποια πρόσωπα έχουν τους βασικούς «ρόλους» σ’ αυτήν την παραλογή;Υπάρχουν κάποια «εξωλογικά» (μαγικά) στοιχεία που συντελούν στην εξέλιξη της υπόθεσης.Ποια είναι αυτά;

3)Να υπογραμμίσετε   στο τραγούδι ρήματα και ουσιαστικά στα οποία στηρίζονται τα σημαντικά νοήματα της παραλογής.

4)Να χωρίσετε σε ενότητες το τραγούδι και να δώσετε τίτλο στην καθεμία.

5)Τι είπε το πουλί στη γυναίκα του πρωτομάστορα; Για ποιον λόγο άλλαξε το μήνυμα του πρωτομάστορα στη γυναίκα του; Ποιος ο ρόλος του πουλιού στην παραλογή και στην εξέλιξη της ιστορίας;

"ο από μηχανής θεός"

6)α)Ποια εικόνα μας δίνει το τραγούδι για την κόρη και γιατί; β)Θυμηθείτε από την τραγωδία τι είναι η τραγική ειρωνεία(=ο ήρωας αγνοεί την αλήθεια,ενώ οι άλλοι τη γνωρίζουν).Βρίσκετε να υπάρχει στην παραλογή «Του γιοφυριού της ΄Αρτας» αυτή η τεχνική; Εξηγήστε τον λόγο της χρήσης της εδώ,αφού θυμηθείτε τα χαρακτηριστικά των παραλογών.

7)Πώς αντιδρά ο πρωτομάστορας σε αυτά που συμβαίνουν και πώς η γυναίκα του; Εξηγήστε τη στάση τους. Είναι δικαιολογημένη;

8)Γιατί ,στο τέλος,η κόρη αλλάζει την «κατάρα» σε ευχή;Τι φανερώνει αυτή η αλλαγή; Γνωρίζετε παρόμοιες αντιδράσεις προσώπων από τη λογοτεχνία;

9)Η παραλογή αυτή  έχει κοινά στοιχεία με την τραγωδία; Να τα αναζητήσετε.(π.χ.η τραγικότητα των προσώπων,ο από μηχανής θεός…)

10)α)Να βρείτε 5 σχήματα λόγου.(θυμηθείτε ΕΔΩ )β)Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά των παραλογών στο συγκεκριμένο τραγούδι.

γ)Αφηγηματικές  τεχνικές:να τις βρείτε στην παραλογή.(δείτε και ΕΔΩ)

11)Γιατί ο πρωτομάστορας κάνει αυτή τη θυσία της γυναίκας του; Ποιο μήνυμα μεταδίδει με την απόφασή του; Γνωρίζετε άλλα παραδείγματα θυσίας κάποιου για το κοινό καλό  από την αρχαία  και τη νεοελληνική λογοτεχνία;

Γ.ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ:

1)Ποια είναι τα βασικά θέματα που προβάλλονται στην παραλογή;

2)Να μετατρέψετε το τραγούδι σε πεζό κείμενο 10-15 σειρών.

3)Δώστε έναν δικό σας τίτλο στην παραλογή.

4)α)Το μήνυμα της παραλογής μπορεί να έχει εφαρμογή στη σύγχρονη εποχή; Πώς; Σε ποιες περιπτώσεις; Ποιο θα είναι για την κοινωνία το αποτέλεσμα, αν εμείς ενεργούμε με παρόμοιο τρόπο; β)Τίποτα δεν γίνεται χωρίς «θυσίες». Συμφωνείς με την αντίληψη αυτή; Να αναφέρεις ένα παράδειγμα από την σύγχρονη πραγματικότητα.

5)Γίνε ο πρωτομάστορας και γράψε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου γι’ αυτό που αποφάσισες να κάνεις    ή   γίνε η γυναίκα του πρωτομάστορα  και γράψε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου ,όταν συνειδητοποιείς τι θα σου συμβεί.(σε 8-10 σειρές)

Μπορείς να γράψεις τη γνώμη σου και εδώ  .

6)Ζωγράφισε μια  εικόνα από το τραγούδι.

7)Ακούστε το τραγούδι:https://youtu.be/-aJ8FP2oTDU

8)Αναζητήστε άλλα έργα με θέμα το χτίσιμο του γεφυριού της  ΄Αρτας.

Η Α Δ Ε Λ Φ Ι Κ Η ΑΓΑΠΗ   : (πώς σχετίζεται αυτό το  δημοτικό τραγούδι με την παραλογή;) 

 Ανάθεμά τον που το ειπή: «Τ’ αδέρφια δέν πονιούνται».

 Τ’ αδέρφια σκίζουν τα βουνά και δέντρα ξεριζώνουν.

Τ’ αδέρφια εκυνηγήσανε κι ενίκησαν το Χάρο.

Δυο αδέρφια είχαν αδερφή στον κόσμο ξακουσμένη, 

τη φθόναγεν η γειτονιά, τη ζήλευεν η χώρα,

 τη ζήλεψε κι ο Χάροντας και θέλει να την πάρη.

 Στο σπίτι τρέχει και βρονά σάν νά ᾽ταν νοικοκύρης:

 - Άνοιξε, κόρη, γιά να μπω, ΄τοιμάσου να σε πάρω, 

τι εγώ είμ’ ο γιος της μαύρης γης, τς αραχνιασμένης πέτρας.

 -Άσε με, Χάροντ᾽, άσε με, σήμερα μη με πάρης,

 ταχιά Σαββάτο να λουστώ, την Κυριακή ν’ αλλάξω, 

και τη Δευτέρα το ταχύ έρχομαι μοναχή μου.

 Απ’ τα μαλλιά την άρπαξε κι ἡ κόρη κλαίει και σκούζει

να και τ’ ἀδέρφια που ᾽φτασαν ψηλά απ’ το κορφοβούνι·

το Χάροντα κυνήγησαν και γλύτωσαν την κόρη.

                                    ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ,ΠΑΡΑΛΟΓΗ

5	Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη, την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη, την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!  Στα σκοτεινά την έλουζε, στ' άφεγγα τη χτενίζει, στ' άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.
10	Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα, να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα. Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει. «Μάνα μου, κι ας τη δώσομε την Αρετή στα ξένα, στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,
15	αν πάμ' εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε. - Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ' άσκημα απιλογήθης. Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια, κι αν τύχει πίκρα γή χαρά, ποιος πάει να μου τη φέρει; - Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,
20	αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια, αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω». Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα, κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,
25	βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο. Σ' όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ' όλα μοιρολογιόταν, στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της. «Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε, οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!
30	το τάξιμο που μου 'ταξες, πότε θα μου το κάμεις; Τον ουρανό 'βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους, αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις». Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα, η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.
35	Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ' άστρο χαλινάρι, και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει. Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του. Βρίσκει την κι εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι. Από μακριά τη χαιρετά κι από κοντά της λέγει:
40	«Άιντε, αδερφή, να φύγομε, στη μάνα μας να πάμε. -   Αλίμονο, αδερφάκι μου, και τι είναι τούτη η ώρα; Αν ίσως κι είναι για χαρά, να στολιστώ και να 'ρθω, κι αν είναι πίκρα, πες μου το, να βάλω μαύρα να 'ρθω. - Έλα, Αρετή, στο σπίτι μας, κι ας είσαι όπως και αν είσαι».
45	Κοντολυγίζει τ' άλογο και πίσω την καθίζει. Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν, δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια, μόν' κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία: «Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!
50	-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια; -   Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε». Και παρεκεί που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο, να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!
55	-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια; πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους. -   Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν. -  Φοβούμαι σ', αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις. - Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη,
60	κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι». Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο, τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!» Τ' άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της.
65	«Άκουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια; -   Άφησ', Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ' ας λέγουν. -   Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν' η λεβεντιά σου, και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ' όμορφο μουστάκι; - Έχω καιρό π' αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου».
70	Αυτού σιμά, αυτού κοντά στην εκκλησιά προφτάνουν. Βαριά χτυπά τ' αλόγου του κι απ' εμπροστά της χάθη. Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει. Κινάει και πάει η Αρετή στο σπίτι μοναχή της. Βλέπει τους κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα
75	βλέπει το μπάλσαμο ξερό, το καρυοφύλλι μαύρο, βλέπει μπροστά στην πόρτα της χορτάρια φυτρωμένα. Βρίσκει την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα, και τα σπιτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα. Κτυπά την πόρτα δυνατά, τα παραθύρια τρίζουν.
80	«Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε, κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω, κι η δόλια η Αρετούλα μου λείπει μακριά στα ξένα. -   Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω, γλυκιά μου μάνα. - Ποιος είν' αυτός που μου χτυπάει και με φωνάζει μάνα;
	-   Άνοιξε, μάνα μου, άνοιξε κι εγώ είμαι η Αρετή σου». Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο.

---

μπάλσαμο, καρυοφύλλι: μυριστικά φυτά του κήπου.

ΤΟ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ PDF:
https://drive.google.com/file/d/16WAz3vWY-Hlkw1rMEfLgOitk-F4VmBCZ/view?usp=sharing